Een kleine week na de aankondiging van het AUKUS-partnerschap heerst er in Europa verdeeldheid. Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten gaan in AUKUS samen optrekken tegen China, maar dat kostte Frankrijk een waardevol contract om onderzeeërs voor Australië te bouwen. De gepikeerde Fransen eisen uitleg van de Verenigde Staten en zetten de trans-Atlantische relaties onder druk.
1. Waarom zijn de Fransen zo boos?
Voor Frankrijk is AUKUS zo pijnlijk omdat het veel geld kost. Een contract ter waarde van ruim 50 miljard euro om twaalf onderzeeërs voor Australië te bouwen, is verscheurd. De Australiërs gaan de onderzeeboten kopen in de Verenigde Staten. Het gedupeerde Franse bedrijf is grotendeels in handen van de Franse staat.
Lees ook: Voor Frankrijk was de onderzeebootverkoop aan Australië een eerste stap om actiever te worden in de regio van de Zuid-Chinese Zee tot en met Australië en Nieuw-Zeeland. In de regio wonen meer dan anderhalf miljoen Fransen in onder meer Nieuw-Caledonië en Frans Polynesië. De Franse president Emmanuel Macron hoopte dat de Australiërs een nieuwe partner in de regio zouden zijn. Die vriendschap is aanzienlijk bekoeld nu de Fransen hun ambassadeur uit de Australische hoofdstad Canberra hebben teruggeroepen.
2. Wat gaat AUKUS doen?
De drie landen willen kennis, technologie en militaire kracht bundelen om zich in de Zuid-Aziatische regio te kunnen profileren. Zo willen de drie landen China inkapselen, dat zich steeds agressiever opstelt in onder meer de Zuid-Chinese Zee.
Militaire macht is het belangrijkste onderdeel van de alliantie. Daarom is de onderzeebotenaankoop een belangrijke component. Ook komen meer Amerikaanse militairen naar Australië. Momenteel is de Amerikaanse luchtmacht daar al gestationeerd. Dat wordt uitgebreid en mogelijk komt ook de Amerikaanse marine die kant op.
AUKUS zet zo een andere toon dan het andere samenwerkingsverband dat de drie landen samen met Canada en Nieuw-Zeeland in het Five Eyes-partnerschap hebben. Dat richt zich op het delen van inlichtingeninformatie.
3. Gaat Europa mee in de Franse woede?
De toorn van Frankrijk richt zich niet alleen op Australië, maar ook op de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Yves Le Drian, noemde het onacceptabel dat de Amerikaanse president Joe Biden dit soort onvoorspelbare besluiten neemt. Frankrijk riep ook uit Washington D.C. zijn ambassadeur terug en torpedeert een Europees-Amerikaanse alliantie rondom technologie.
De Handels- en Techraad – het nieuwe samenwerkingsorgaan voor de Verenigde Staten en de Europese Unie – zou op 29 september voor het eerst bijeenkomen in het Amerikaanse Pittsburgh, maar dat wordt waarschijnlijk verschoven. Verantwoordelijk eurocommissaris Thierry Breton zei dat ‘het tijd is voor een pauze om de Europees-Amerikaanse relatie te resetten’. Eerder zei Breton al dat er iets kapot was in de relatie. Voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, noemde de omgang met Frankrijk door de Verenigde Staten ‘onacceptabel’.
Niet elke Europese lidstaat kan zich in de Franse pressiecampagne tegen Amerika vinden. Handelsgerichte naties zoals Denemarken bekritiseren de felle Franse reactie. Premier Mette Frederiksen zei in een interview met de Deense krant Politiken niets van de Franse toon te begrijpen: ‘Ik zie Biden als zeer loyale bondgenoot in de trans-Atlantische alliantie.’
Woensdag 22 september sprak de Franse president Macron telefonisch met Biden over AUKUS. Na het telefoongesprek werd bekend dat Biden volgende maand naar Europa reist om verder met Macron te praten over de betrekkingen tussen de twee landen. Eerder op de dag zei de Britse premier Boris Johnson dat Macron zich over zijn woede heen moet zetten.
4. Hoe kijkt Nederland naar AUKUS?
In de Troonrede sprak Koning Willem-Alexander over de buitenlandse betrekkingen van Nederland: ‘Het is duidelijk dat Nederland samen met de andere lidstaten van de Europese Unie voor strategische keuzes staat in de relaties met China en Rusland, maar ook in de relatie met de Verenigde Staten.’
Nederland lijkt hier te begrijpen dat de Verenigde Staten zich steeds meer op Azië en China in het bijzonder zullen richten. Die Amerikaanse lijn werd al ingezet door de voorgangers van Joe Biden – Barack Obama en Donald Trump. De Koning zei wel dat trans-Atlantische samenwerking de basis blijft onder het Nederlandse veiligheidsbeleid. Premier Mark Rutte heeft zich nog niet uitgelaten over AUKUS. Maandag 20 september had hij telefonisch contact met NAVO-baas Jens Stoltenberg.