Maandag 15 november komen de EU-ministers van Buitenlandse Zaken naar Brussel om onder meer formeel te praten over het inrichten van een permanente EU-interventiemacht. Sinds het echec in augustus in Afghanistan, is de Europese Unie vastberaden in de toekomst onafhankelijker te kunnen opereren tijdens internationale conflicten en crises. Vier vragen en een bonusvraag over het EU-interventieleger en het ‘Strategisch Kompas’ van de EU.
1.Had de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger van de EU niet al daarop gezinspeeld tijdens de evacuatie van Kabul?
Jazeker. De Spanjaard Josep Borrell sprak toen over een permanent EU-interventieleger van 50.000 manschappen, daarmee refererend aan oude plannen die nog in een la van de EU-tekentafel lagen om altijd 60.000 man paraat te hebben die maximaal 6.000 kilometer buiten Europa voor een periode van zes maanden eropuit konden worden gestuurd.
Borrells baas Ursula von der Leyen en de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel vonden dat getal van 50.000 ook wat al te gortig. Ook bij de NAVO waren ze not amused. Niet veel later zei Borrell dat hij zich de uitspraak (tegen persbureau AFP) niet kon herinneren en het aantal van 50.000 werd met een nulletje gekort.
De gebeurtenissen in de Afghaanse hoofdstad Kabul waren voor de diplomatieke dienst van de Europese Unie en de nationale defensiespecialisten van de EU-lidstaten een goede aanleiding om vervolgens door te denken hoe zo’n EU-interventiemacht eruit kan zien. Daartoe schreven zij in 31 groepen die zich over verschillende onderdelen bogen (bij zes ervan was Nederland betrokken) een werkstuk, dat zij ‘Strategisch Kompas’ noemden. Dat ligt maandag 15 november ter bespreking klaar voor de Europese bewindslieden.
Namens Nederland zijn demissionair Defensieminister Henk Kamp (VVD) en demissionair minister van Buitenlandse Zaken Ben Knapen (CDA) in Brussel aanwezig. De ironie wil dat zij juist aantraden na het echec van Kabul, omdat hun voorgangers faalden bij de evacuatie en zich tot aftreden zagen genoodzaakt.
2. Wat is te lezen in het Strategisch Kompas?
Het Strategisch Kompas brengt allereerst de bedreigingen in kaart waarmee de Europese Unie wordt geconfronteerd. Rusland en China zijn dominant aanwezig in het 28 pagina’s tellende document, dat zeker niet alleen over traditionele conflictbeheersing gaat. De risico’s van cyber warfare, een oorlogvoering waarbij hackers uit politieke motieven natiestaten aanvallen, mogelijke verstoring van de energievoorziening en het gevaar van hybride acties zoals nu in Wit-Rusland waar illegale migranten als wapen worden ingezet, worden ook behandeld.
Lees ook het interview met prof. Sven Biscop, ‘Militair niet ingrijpen is meestal beter’ en dit inzicht biedende artikel: Hoe Brussel worstelt met de gevolgen van Afghanistan
‘We moeten snel kunnen reageren op cyberaanvallen,’ staat genoteerd in het document dat ook spreekt van van een ‘EU-toolbox voor cyberdiplomatie’, waaronder het opleggen van sancties aan landen die kwaadwillende cyberactiviteiten mogelijk maken.
Het Strategisch Kompas rust op vier pijlers: crisisbeheer, weerbaarheid, machtsontwikkelingen en partnerschappen. Landen als Rusland en China worden niet alleen als vijand weggezet, maar ook op sommige gebieden juist als partner gezien. Zo is China volgens het ontwerp ‘een partner, een economische concurrent en een systemische rivaal, die steeds meer betrokken is bij regionale spanningen’.
‘Ondanks China’s groeiende assertiviteit, zullen we blijven samenwerken op gebieden van wederzijds belang, zoals het tegengaan van piraterij en [het werken aan] klimaat en veiligheid,’ staat in het ontwerp.
En dan is er de oproep tot het instellen van een snelle reactiemacht, waarover meer vanaf vraag 3.
De EU-leiders zullen waarschijnlijk in december een gewijzigde versie ontvangen, terwijl het definitieve document in maart volgend jaar moet worden goedgekeurd, tijdens het Franse voorzitterschap van de EU. Dan is er ‘een gemeenschappelijke strategische visie voor de veiligheid en defensie van de EU voor de komende 5 tot 10 jaar’.
3. Okay. Wát gaat de interventiemacht wáár doen, en hoe groot wordt hij dan wel?
De te vormen EU-interventiemacht luistert voorlopig naar de naam ‘EU Rapid Deployment Capacity’ (dat zal wel EURDC worden in de Brusselse volksmond).
De EU Battlegroup, die bestaat sinds 2007, zal ‘opgaan’ in de nieuwe interventiemacht. Deze gevechtsgroep kan in theorie een beroep doen op 1.500 man, de interventiemacht zal er 5.000 tellen. Maar deze gevechtsgroep is nog nooit gebruikt wegens geschillen over financiering en onwil om de gevechtsgroep in te zetten.
Ook interessant:
Volgens het concept is de EURDC bedoeld om vanaf 2025 snel te kunnen reageren op dreigingen of op een crisissituatie, ‘bijvoorbeeld een reddings- en evacuatiemissie of een stabilisatieoperatie in een vijandige omgeving’. Er staat niks in over de reikwijdte buiten de Europese grenzen. ‘Dat is iets waarover de lidstaten nog moeten beslissen,’ zegt een diplomaat. Ook over het mandaat van de interventiemacht zullen de lidstaten het eens moeten worden.
Tot nu toe is voor militaire EU-operaties unanimiteit vereist, wat in crisissituaties niet handig is. Om trage besluitvormingsprocessen te voorkomen, wil het Kompas ‘flexibelere besluitvormingsregelingen’ en duidelijkheid vooraf over gemeenschappelijke kosten (inclusief de kosten van oefeningen) ‘om bij te dragen aan een snelle inzetbaarheid van deze capaciteit’.
De interventiemacht moet worden betaald met ‘Europees geld’, zodat over de financiering geen gekissebis kan ontstaan. De opstellers van het Kompas vinden ook dat de nationale defensiebegrotingen de komende jaren moeten groeien, maar vragen niet om toezeggingen.
4. Defensie is toch een nationale bevoegdheid? En we hebben de NAVO toch al?
Traditioneel ligt defensiesamenwerking inderdaad gevoelig in de Europese Unie, omdat de inzet van de krijgsmacht wordt gezien als een nationale bevoegdheid. Toch is bij de lidstaten sinds pakweg 2015 het besef ingedaald dat meer coördinatie geen overbodige luxe is.
De onrust rondom de Europese Unie nam het laatste decennium flink toe na de zogenaamde Arabische Lente, door oorlogen in Libië en Syrië. Ook was en is het onrustig in Oekraïne en in de Sahel. En dan bestookt Rusland de Europese Unie ook nog eens met cyberaanvallen en via Wit-Rusland met vluchtelingenstromen. De Amerikanen, in de NAVO traditioneel de beschermende engel van de Europese landen die veel te weinig aan defensie uitgeven, hebben intussen meer aandacht voor China dan voor Europa.
‘Recente geopolitieke verschuivingen herinneren ons eraan dat de EU dringend meer verantwoordelijkheid moet nemen voor haar eigen veiligheid door in haar buurlanden en daarbuiten op te treden, met partners waar mogelijk en alleen wanneer nodig,’ staat er in het ontwerp.
Wat de betrekkingen tussen de EU en de NAVO betreft, verwijst het concept naar de komende nieuwe gezamenlijke verklaring van de Europese Unie en het trans-Atlantische bondgenootschap, die voor het eind van het jaar zal worden gepresenteerd als belangrijk richtsnoer voor toekomstige samenwerking.
De interventiemacht is zeker geen opmaat naar een Europees leger met een eigen commandocentrum, zoals de Franse president Emmanuel Macron wil, verzekert een Brusselse diplomaat. Macrons favoriete kreet ‘strategische autonomie’ komt slechts één keer voor in het Kompas.
Bonusvraag: wat is het antwoord op de kop van dit artikel?
Tsja. Papier is geduldig, ook in de Europese Unie. De ministers zullen het Strategisch Kompas vast omarmen, met een aantal aanpassingen. En de regeringsleiders zullen na veel gedoe over en weer zwierig hun handtekening zetten.
Maar uiteindelijk zullen in de weerbarstige praktijk – lees: de besluitvorming in de Raad van 27 regeringsleiders met vaak uiteenlopende belangen – nog heel veel hobbels moeten worden genomen. Als straks alleen bij unanimiteit kan worden besloten over inzet en mandaat, lijkt de hele exercitie tot mislukken gedoemd, zoals tot nu toe elk multilateraal EU-defensieproject.