Moeizame gesprekken Rusland-Amerika in aanloop naar NAVO-overleg

Deze week staat in het teken van diplomatieke gesprekken over de crisis rond Oekraïne. In Genève was er overleg tussen de Verenigde Staten en Rusland. In Brussel overlegt de NAVO met Oekraïne. En later deze week praat Rusland met de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Wat wordt er besproken en kan topoverleg de crisis bezweren?

1.Wat staat er op de agenda?

Woensdag 12 januari is er in Brussel overleg tussen Rusland en NAVO-bondgenoten. De NAVO zal opnieuw een poging doen om het conflict te de-escaleren. Er zijn grote zorgen over de Russische troepenopbouw aan de Oekraïense grens en er is vrees dat Rusland Oekraïne binnenvalt. De NAVO wil dat Rusland zijn troepen aan de grens met Oekraïne terugtrekt.

Maandag sprak Jens Stoltenberg, de secretaris- generaal van de NAVO, met Oekraïne. NAVO-bondgenoten hebben hun steun betuigd aan ‘onze naaste partner Oekraïne,’ twitterde Stoltenberg. De secretaris-generaal benadrukte na afloop van het gesprek dat elke verdere agressie tegen Oekraïne een hoge politieke en economische prijs heeft.

Donderdag 13 januari komen afgevaardigden van Rusland, Oekraïne en de Verenigde Staten in Wenen bijeen om te praten met de OVSE. Zondag 9 januari en maandag 10 januari was er in Genève overleg tussen de Verenigde Staten en Rusland.

Lees verder onder de tweet

2. Hoe verliepen de gesprekken tussen Amerika en Rusland?

Er is voorzichtig optimisme over de eerste gespreksronde. Maar Moskou wil niet verstrikt raken in moeizame onderhandelingen over veiligheidsgaranties van het Westen, zo liet Rusland na afloop van het gesprek in Genève weten. Rusland heeft de Verenigde Staten laten weten dat het niet van plan is, of intenties heeft, om Oekraïne binnen te vallen. Beide partijen kwamen overeen zich te blijven inspannen om de spanningen te verminderen. Amerika en Rusland hebben ingestemd met verdere besprekingen over de situatie rond Oekraïne.

Het Kremlin diende voor het begin van de top een eisenlijstje in. Washington heeft gezegd dat het deze eisen niet kan inwilligen. Rusland wil onder meer dat Oekraïne en andere ex-Sovjetstaten geen lid worden van de NAVO en dat voormalig Oostbloklanden die dat al zijn, geen wapens of militaire middelen gebruiken in territoria die Rusland als bedreiging kan opvatten. Volgens die logica kan Polen of Letland nooit militair materieel buiten het eigen grondgebied gebruiken. De eisen zijn een absolute voorwaarde van de Russen om de spanning te verlagen. De Verenigde Staten willen dat Rusland zijn troepen weghaalt aan de grens met Oekraïne, maar krijgen geen garantie dat dit zal gebeuren.

De Russen maken zich al jaren boos over voormalig Oostbloklanden die NAVO-lid zijn geworden. Volgens Poetin zou de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, James Baker III, hebben beloofd dat de NAVO niet naar het Oosten zou uitbreiden. Die vermeende belofte rakelen Russische politici geregeld op. Zij vinden dat het Westen die afspraak heeft geschonden. Alleen, het Westen ontkent ooit die afspraak te hebben gemaakt. Baker III ontkende in 2014 dat hij ooit zo’n belofte deed. Ook in officiële overeenkomsten tussen de Verenigde Staten, Europese landen en Rusland uit de periode na de val van de Berlijnse Muur in 1989 staat niets over oostelijke uitbreiding van de NAVO.

3. Hoe dreigend is de situatie aan de grens met Oekraïne?

De situatie aan de grens lijkt onveranderd. Er zijn geen berichten dat Rusland bezig is met terugtrekking van troepen. Westerse inlichtingendiensten houden nog steeds rekening met een Russische invasie van Oekraïne, maar concrete aanwijzingen ervoor zijn er niet.

De afgelopen dagen waren de ogen even gericht op Kazachstan. Rusland stuurde troepen om Kazachse president Kassym-Jomart Tokajev te helpen de orde in zijn land te herstellen. Volgens de Kazachse president zullen Russische troepen binnen twaalf dagen zijn land weer hebben verlaten.

Eind 2021 begon Rusland een grote troepenmacht op te bouwen aan de grens met Oekraïne. Begin december publiceerde The Washington Post alarmerende analyses van Amerikaanse inlichtingendiensten. Die verwachten dat Rusland met 175.000 troepen begin dit jaar een aanval zou kunnen uitvoeren op het buurland. Precieze aantallen over de huidige troepenmacht aan de grens zijn onbekend. Waarnemers schatten dat de huidige omvang rond de 100.000 soldaten is.

Sinds Rusland in 2014 de Krim van Oekraïne annexeerde, is het in overtreding van het Boedapest-memorandum waarin het de soevereiniteit van Oekraïne erkende en beloofde die te respecteren. Sinds 2014 bezet Rusland de Krim en steunt het separatisten in de regio’s Donetsk en Loehansk.

4. Speelt Nederland nog een rol bij overleg?

De rol van Nederland in het conflict is beperkt. De nieuwe ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken, respectievelijk Kajsa Ollongren (D66) en Wopke Hoekstra (CDA), willen zich in internationaal verband inzetten voor de-escalatie van het conflict.

Hoekstra is op bezoek in Brussel waar hij onder andere spreekt met de buitenlandchef van de Europese Unie Josep Borrell. De crisis rond Oekraïne zal een van de gespreksonderwerpen zijn. Nederland wil volgens Hoekstra bijdragen aan stabiliteit. Niet alleen binnen de NAVO, maar ‘ook in toenemende mate die rol pakken in de Europese Unie,’ zei de minister. De EU-buitenlandministers bereiden al enige tijd strafmaatregelen voor Rusland voor.