Op 6 mei wordt koning Charles de Derde gekroond in Westminster Abbey na meer dan 64 jaar Prins van Wales te zijn geweest. Hoe kan hij zich in een veel kortere regeerperiode dan zijn moeder Elizabeth profileren? Historicus en VVD’er Ernst van Splunter ziet een interessante parallel tussen Charles de Derde en Edward de Zevende.
Afgaand op de geschiedenis is er hoop voor Charles. Want eerder greep zijn betovergrootvader koning Edward de Zevende, nadat hij meer dan vijftig jaar op de troon had gewacht, vrij snel zijn kans. Hij voelde de tijdgeest goed aan en smeedde een bondgenootschap met Frankrijk, waarmee hij Groot-Brittannië uit het internationale isolement haalde. Charles kan in de huidige tijdgeest na de Brexit op vergelijkbare wijze als actieve diplomaat-koning van grote betekenis worden. De eerste tekenen dat hij door zijn kabinet wordt ingezet, zijn er al: premier Sunak schoof hem naar voren om bij de oplossing van het Noord-Ierse grensprobleem de relatie met de EU te versterken.
Strenge ouders
Belangrijke parallellen dringen zich op. Want behalve een lange wachttijd hadden Edward en Charles ook een ongelukkige jeugd en een moeizame relatie met hun vader gemeen. Ze wilden hun ouders niet teleurstellen, maar dat bleek in de praktijk niet makkelijk. Vooral de vaders stelden aan de troonopvolgers extreem hoge eisen. Toen Edwards vader, prins-gemaal Albert, die zijn zoon lui en gemakzuchtig vond, op jonge leeftijd stierf, legde zijn moeder koningin Victoria een rechtstreeks verband tussen de dood van haar man en een onschuldige misstap van de Prins van Wales. Want Albert las zijn zoon de les tijdens een verregende wandeling, waarna hij tyfus kreeg en kort daarop overleed.
Koningin Elizabeth de Tweede liet de opvoeding grotendeels aan Philip over. Maar ook de karakters van Charles en zijn vader prins Philip lagen ver uiteen. De romantische geest van de zoon raakte geen snaar bij de zakelijke instelling van zijn vader.
Geen rol voor de troonopvolger
Victoria was 18 toen haar regering begon, Elizabeth 26. Beide vorstinnen bevielen rond hun 21e jaar van hun troonopvolger. Na de dood van Albert trok zijn weduwe al snel de conclusie dat haar man, met wie ze kameraadschappelijk was opgetrokken bij het regeren, onvervangbaar was. Haar oudste zoon voldeed niet aan de strenge eisen die zij stelde bij het delen van regeermacht. Haar premiers probeerden de Prins van Wales vergeefs een vooraanstaande functie te bezorgen, Victoria vond hem in alle gevallen ongeschikt. Edward verborg zijn frustraties vooral in Parijs, waar hij betrekkelijk anoniem kon feestvieren. Bovendien had hij daar, maar ook in Engeland, talloze minnaressen die zijn verveling verdreven.
Dat alles mondde meerdere malen uit in problemen die soms uitgroeiden tot regelrechte schandalen. Een brief waaruit overspel bleek en een speelschandaal op het landgoed Tranby Croft omdat de prins het destijds verboden kaartspel Baccarat had gespeeld, waren zeer schadelijk voor de Britse monarchie.
Diana en Camilla: tumultueuze jaren
Ook Elizabeth bleek niet bereid Charles te betrekken bij het regeren. Alleen in de allerlaatste fase van haar leven verving de kroonprins zijn moeder slechts bij belangrijke ceremoniële plechtigheden, zoals de opening van het parlement. De ongelukkige keuze van een partner speelde daarbij een belangrijke rol. Waarom Charles niet al in de jaren zeventig met Camilla Shand trouwde en hij uiteindelijk moest wachten tot 2005, zal wel nooit helemaal worden opgehelderd. Maar dat de familie Windsor niet stond te springen de nu Queen Consort in hun midden op te nemen, staat vast. De uiteindelijke ongelukkige keuze voor Diana in 1981, de tumultueuze jaren die volgden omdat Charles Camilla niet kon opgeven, en de uiteindelijke scheiding van de moeder van zijn kinderen vijftien jaar later deden afbreuk aan de populariteit van de prins van Wales.
Antwoord op isolement: Entente Cordiale
Edward de Zevende maakte in zijn tijd als Prins van Wales handig gebruik van het netwerk dat hij van nature had meegekregen. In de destijds belangrijkste landen zaten immers familieleden op de troon. In de relatie met zijn neef ‘Willy’, keizer Wilhelm II van Duitsland, die zeer complex was, ligt misschien wel de sleutel voor het succes van Edwards periode als Koning. Hij moest balanceren om die relatie goed te houden en heel hard werken om de informatie uit diplomatieke bronnen los te peuteren uit zijn kabinet, terwijl zijn neef die informatie van zijn regering wel kreeg.
Ook toen hij uiteindelijk Koning werd, was het voor Edward aanvankelijk lastig zijn talenten te ontplooien. Zijn ministers onderschatten hem, zagen hem als een losbol en hamerden op het primaat van het kabinet in de regering. Maar Groot-Brittannië had het moeilijk. Rond 1900 had het land geen belangrijke bondgenoten. Edward zag dat een betere relatie met Frankrijk nodig was om dit te doorbreken. Daartoe bracht hij een in het geheim voorbereid staatsbezoek aan Parijs. Hij werd koel ontvangen, maar maakte gretig gebruik van zijn diplomatieke gaven en het enorme krediet dat hij decennialang in de lichtstad had opgebouwd. Zo veranderde de Koning in een paar dagen de stemming van de Franse bevolking ten aanzien van het ‘Perfide Albion’. Dankzij hem kwam er de Entente Cordiale, een bondgenootschap dat tot op de dag van vandaag bestaat.
Klimaat en duurzaamheid
Niet overvoerd met staatszaken besloot Charles, net als Edward destijds, zijn eigen agenda te bepalen. Vanaf de jaren zeventig – zijn tijd ver vooruit –zette hij zich in voor zaken die hij écht belangrijk vond: de toekomst van de aarde, biologische landbouw en het beheersbaar maken van klimaatverandering.
Voor biologische landbouw en duurzame economische groei voerde de kroonprins publiekelijk campagne en zelf voegde hij ook de daad bij het woord. Op zijn landgoed Highgrove is zowel bij akkerbouw, veeteelt als fruitteelt biologisch-dynamisch de standaard. Werd hij aanvankelijk nog besmuikt uitgelachen als een geitenwollensokken royal, met het verstrijken van de jaren werden de onderwerpen waarvoor hij al zo lang op de bres staat bepalend voor de politieke agenda. Zijn reputatie steeg hierdoor gestaag.
Relatie EU – Verenigd Koninkrijk
Charles volgde zijn moeder in september van het vorig jaar op. Met zijn eerste premier Liz Truss, met wie hij kort samenwerkte, raakte hij snel in conflict omdat hij een klimaattop had bezocht. Maar haar opvolger Rishi Sunak zette hem meteen aan het werk. Nadat het probleem van de grensovergang tussen Ierland en Noord-Ierland door Sunak was opgelost, ging EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen kort daarna op bezoek bij de Koning. Het was niet de eerste keer dat de twee elkaar troffen en vanuit deze goede verstandhouding onderstreepte Sunak niet alleen het belang van de verbetering van de relatie van de EU en Groot-Brittannië, maar ook de rol die hij Charles daarin graag ziet spelen. Van de kritiek die daarna was te horen, trok Sunak zich weinig aan. Op deze ingeslagen weg – met een politiek meer zichtbare rol en de nieuwe tijdgeest goed aanvoelend – zal de nieuwe diplomaat-koning zijn moeder snel doen vergeten.
Ernst van Splunter (1963) is historicus, oud-lid van de Tweede Kamer en fractievoorzitter van de VVD in de gemeenteraad van Zeist