Waarom het conflict tussen Saudi’s en Houthi’s nog lang niet over is

De stamgasten van restaurant Goddelijke Geuren weten zich die ene aanval van de Houthi’s nog goed te herinneren. Het zal najaar 2016 zijn geweest, toen raketten vanuit Jemen een nabij ­gelegen legerbasis troffen. Ze vlogen over hun hoofden heen, terwijl ze hier ’s avonds op dit terras foul adani zaten te eten, gestampte tuinbonen uit Aden met piri piri en komijn. Er waren doden en gewonden gevallen.

Het was de zoveelste keer dat de Saudische grensstad Najran was aangevallen door Jemenitische rebellen. Die zitten hier slechts 3 kilometer vandaan, verscholen achter een loodgrijs gordijn van steile bergen.

Tussen 2016 en 2022 lanceerden de Houthi’s liefst 1.350 raket- en drone-aanvallen op Saudi-Arabië. Luchthavens, militaire bases, olievelden en waterinstal­laties, alles was doelwit.

Het was wraak voor de Saudische inmenging in de Jemenitische burgeroorlog. Met luchtaanvallen en bewapening van stammen had ­Riyad gepoogd de rebellen uit de hoofdstad Sanaa te verdrijven en hun protegés van de verdreven regering weer in het zadel te helpen.

Trotse Najrani

Dat werkte averechts. De Houthi’s werden allengs professioneler, daarbij geholpen door Iran dat een gouden kans zag zijn invloed aan de Rode Zee uit te breiden.

In april 2022 hield Saudi-Arabië het voor gezien. Sindsdien geldt er een broze wapenstilstand in Jemen en onderhandelen Saudiërs en Houthi’s met elkaar, tot nu toe zonder resultaat. En is in Najran de rust weergekeerd. SUV’s cruisen kalm onder de straatverlichting van de Abu Bakr Al-Siddiq-straat.

Een vijftiger is net ongevraagd aangeschoven. Hij blijkt een trotse Najrani die weinig op heeft met de Jemenieten die in zijn stad wonen. ‘Je ziet het zo,’ fluistert hij. ‘Wij dragen een witte keffiyeh, zij zo’n gekleurde lap of niets. En moet je al die ringen zien.’ Hij stuurt mijn blik in de richting van een man die met vette vingers rijst eet.

De vierduizend jaar oude geschiedenis van Najran is onlosmakelijk verbonden met die van Jemen. Gelegen op de oude wierookroute van Zuid-Arabië naar het Romeinse rijk, ontwikkelde het zich als een gemêleerde stad van handelaren, bedoeïenen en handwerklieden.

Nog steeds levend conflict

Die christelijk was toen de profeet Mohammed in de zevende eeuw zijn opwachting maakte. Waaruit in 1948 de laatste Saudische Joden vertrokken en de Najrani’s dat nog steeds jammer vinden. Waar alles doet denken aan Jemen, van de dolken die oudere Najrani’s in hun riem dragen tot de roodlemen huizen die in de palmtuinen staan te smelten als mokkataarten in de zon.

De afgelopen vijfhonderd jaar waren de Najrani’s semi-onafhankelijk, hun loyaliteit verdelend tussen de imams van Jemen, Ottomanen en lokale heersers.

Dat veranderde toen in 1932 het Saudische koninkrijk werd uitgeroepen. De kersverse koning Ibn Saud stuurde een boodschapper naar imam Yahya in Sanaa met het verzoek om ‘de grenskwestie te regelen’. De imam begreep meteen dat Ibn Saud de grensprovincies Najran, Jizan en Asir wilde inlijven en brieste: ‘Wie is deze bedoeïen die de 900-jarige heerschappij van mijn familie in twijfel trekt?’

Een eeuw later is dit grensconflict nog steeds levend. Het Verdrag van Taif van 1934, waarin imam Yahya onder Saudische militaire druk de facto afstand deed van de drie grensprovincies, werd door zijn opvolgers in Sanaa niet erkend. Dat gebeurde pas in 2000 toen de Saudiërs met geld over de brug kwamen. Nadat de Houthi’s in 2014 de macht grepen, staat alles weer ter discussie.

Maar hoe liggen de loyaliteiten aan déze kant van de grens eigenlijk – in dit ecosysteem van stammen die eeuwenlang relatief autonoom konden opereren in de periferie van Riyad en Sanaa, totdat ze ineens decorstukken werden in de titanenstrijd tussen Saudi-Arabië en Iran?

‘Op zich is onze relatie met de Hou­thi’s niet slecht,’ zegt Ali Al-Ammar (niet zijn echte naam). Hij is een oncoloog die dit jaar op 55-jarige leeftijd met pensioen is gegaan. We rijden langs de drooggevallen Wadi Najran in de richting van de Jemenitische grens.

Sinds de grens in 2015 werd gesloten, is de rotsige rivierbedding een belangrijke smokkelroute geworden. Najrani’s vertrekken ’s nachts met terreinwagens vol fruit en groenten door de wadi naar het hartland van de Houthi’s. Smokkelwaar vanuit ­Jemen, waaronder drugs, komt deze kant op. Op de kleinste weggetjes kom je hier politiecheckpoints tegen.

Er vielen doden

Met ‘ons’ bedoelt Ali de Ismaïlieten, een sjiitische minderheid van 700.000 zielen in Saudi-Arabië. Maar in Najran vormen ze de meerderheid. Hun relatie met de Saudische overheid is altijd moeizaam geweest: discriminatie bij overheidsbanen en religieuze inperking.

Ali was erbij toen op 23 april 2000 het Holiday Inn in Najran werd belegerd door honderden bewapende heethoofden van de Ismaïlitische Yam-stam. Ze hadden het gemunt op de gehate gouverneur die zich ophield in het hotel. Er vielen doden. ‘Ik werd voor straf verbannen naar een bergdorp honderden kilometers verderop,’ vertelt Ali. ‘Een of ander administratief baantje. Ik heb nooit meer als arts gewerkt.’

De opmars van de Houthi’s heeft de ­situatie verder gecompliceerd. Er wonen namelijk ook Ismaïlieten in Jemen. Ze maken daar 2 procent van de bevolking uit en onderhouden nauwe banden met de gemeenschap in Najran. In Jemen werden ze eeuwenlang gestigmatiseerd als immorele pseudo-moslims, maar de Houthi’s hebben de Ismaïlieten aan de borst gedrukt als ‘sjiitische broeders’. Nu worden ze gepamperd met hoge benoemingen in de bureaucratie.

Daarmee werden de Ismaïlieten in ­Najran – ongewild – een potentiële vijfde colonne. Riyad reageert met een stick-and-carrot-beleid. Enerzijds is met de komst van kroonprins Mohammed bin Salman de situatie van de Ismaïlieten in Najran sterk verbeterd. Er zijn liefst tien nieuwe moskeeën gebouwd, hoewel het nog steeds ongewenst is als Ismaïliet je religieuze identiteit te etaleren.

Land en huizen

Anderzijds worden soennitische clans uit Jemen die te boek staan als pro-Saudisch aangemoedigd zich in Najran te vestigen, waardoor de demografische balans wordt gewijzigd. ‘Gepaaid met land en huizen,’ volgens Ali.

Dan zegt hij: ‘Begrijp me goed, dat onze relaties met de Houthi’s okay zijn, wil niet zeggen dat we ze zouden toestaan Najran binnen te vallen. We zouden tegen ze vechten. Uiteraard, want wij zijn Najrani’s.’

Dat er al twee jaar een staakt-het-vuren van kracht is in Jemen en Saudiërs en Houthi’s met elkaar praten, is geen garantie gebleken voor stabiliteit. Op 19 november 2023 kaapten Houthi’s het vrachtschip Galaxy Leader. Dat was het begin van de Rode Zee-crisis. Sindsdien beschieten de Houthi’s langsvarende schepen en scheren ze in hun snelle bootjes soms vlak onder de Saudische kust. Ze eisen een staakt-het-vuren in Gaza.

In reactie daarop worden raketinstallaties in Houthi-gebied bestookt door een inderhaast opgetuigde militaire missie onder leiding van de Verenigde Staten. Ook Nederland is daarbij betrokken.

Zoek het zelf uit

Drie jaar geleden zouden de Saudiërs zich gretig bij de coalitie hebben gevoegd om de Houthi’s mores te leren. Nu houden ze zich muisstil, doodsbang dat de rebellen een aanleiding vinden om Saudi-Arabië opnieuw te bestoken met raketten en drones.

Zeker, de Verenigde Staten oefenen druk uit op Riyad om de Rode Zee-crisis onderwerp te maken van hun vredesonderhandelingen met de Houthi’s. Maar daar hebben de Saudiërs geen zin in. Hun ­ministerie van Buitenlandse Zaken roept de partijen vrijblijvend op tot ‘terughoudendheid’. Dat is Arabisch voor: zoek het zelf maar uit.

De drieste interventie in Jemen in 2015 heeft de Saudiërs pijnlijk bewust gemaakt van hun kwetsbare onderbuik: het grensland met zijn poreuze grenzen, eigenzinnige bevolking en sluimerende territoriale claims. En dus kijken de Saudiërs de andere kant op en koesteren ze hun open communicatiekanaal met de Houthi’s. En het werkt, want tot nu toe is nog geen enkel Saudisch schip in de Rode Zee geraakt.

Geen vaste grenzen

Driehonderd kilometer ten westen van Najran liggen de Saudische Farasan- eilanden. De reis erheen verloopt traag, de weg meanderend tussen venijnige rotspunten en diepe ravijnen, tot­dat je afdaalt naar de drukke havenstad ­Jizan, aan de Rode Zee.

Dan is het nog een uur varen voordat je voet aan wal zet op deze dunbevolkte, kale en snikhete archipel. Dit is één van de warmste plekken op aarde. Daarom ontmoeten de vissers van Farasan elkaar het liefst ’s avonds laat, als het donker is en de temperatuur gezakt is tot 35 graden, om hangend op touwgevlochten banken onder de dorpsboom de wereldpolitiek te bespreken.

Als de thee is geschonken, vraag ik het viertal of ze zich in hun hart Saudisch of Jemenitisch voelen. De dikste zegt ontwijkend: ‘Wij hebben altijd onszelf geregeerd.’

Hij wuift achter zich waar de branding ruist in de nacht. ‘Vroeger waren deze eilanden hier in de Rode Zee niet Jemenitisch of Saudisch. Er waren geen vaste grenzen, nu wel. Wij waren gewend om te dealen met de grote machten en lokale heersers om ons heen. Tot de Eerste Wereldoorlog zaten hier de ­Ottomanen. Daarna greep de Idrisi-familie de macht in Asir, Jizan en Najran. En zij sloten zich in de jaren dertig aan bij Saudi-Arabië.’

Niet zo simpel

Zijn buurman gromt instemmend. Vanachter zijn mobiel splijt hij in hoog tempo meloenpitten tussen zijn tanden en spuugt hij de vliesjes in het rond. Hij zegt: ‘De Jemenieten hebben altijd verklaard dat Asir, Jizan en Najran van hen waren. Onzin natuurlijk. Kijk, de staat van de Idrisi’s strekte zich uit tot de havenstad Hodeidah, en die ligt nu in Jemen. Dus kun je net zo goed zeggen dat Hodeidah Saudisch grondgebied is.’

De dikste, fel nu: ‘Trouwens, de Houthi’s zijn sjiieten en wij soennieten.’ Zo simpel ligt het niet, werp ik tegen: ‘Ze zijn Zaïdieten. Die zijn anders. Die leven in Jemen al eeuwen samen met soennieten.’ Hij heft zijn hand op: ‘Okay, maar sinds ze steun krijgen van Iran, hebben ze allerlei rare sjiitische dogma’s van hen overgenomen. Het is niet meer zoals in de tijd van imam Yahya.’

O ja, en de beschietingen die de Houthi’s bijna dagelijks uitvoeren op schepen in de Rode Zee, merken ze daar op Farasan nog iets van? ‘Welnee,’ zegt de pittenspuger. ‘Overdreven door de media. Waait vanzelf over.’