Rusland zet naast Noord-Koreanen ook Jemenieten in op het slagveld. De samenwerking wijst op steeds innigere banden die Moskou heeft met Iran, Noord-Korea en China. Hoe zit deze alliantie, die in de Verenigde Staten is gedoopt tot ‘As van het Kwaad’, in elkaar?
In de oorlog tegen Oekraïne zette Rusland sinds juli honderden Jemenitische soldaten in, onthulde de Financial Times afgelopen weekend. De sjiitische Houthi-rebellen, die in de Verenigde Staten op de terreurlijst staan, zouden de strijders voor Moskou hebben gerekruteerd. Volgens de Britse krant zijn straatarme Jemenieten gelokt met de belofte van Russisch staatsburgerschap en betaald werk na de oorlog.
Het nieuws komt een paar weken na berichten over Noord-Koreaanse soldaten die zich hebben aangesloten bij het Russische leger. Dat het Kremlin soldaten in het Midden-Oosten en Oost-Azië zoekt, zou vooral wijzen op groeiende tekorten aan gevechtsklare Russische mannen. Die verdwijnen in rap tempo in de ‘gehaktmolen’ in Oekraïne. westerse schattingen gaan uit van al zeker 115.000 gesneuvelde Russische soldaten, terwijl honderdduizenden van hen gewond raakten en niet meer in staat zijn te vechten.
Zo bezien is het niet onlogisch dat Rusland op zoek is naar meer troepen. Maar waarom juist uit landen als Jemen en Noord-Korea?
Dat heeft te maken met de zogenoemde ‘As van het Kwaad’, een term gemunt door David Frum, voormalig speechschrijver van George W. Bush. Deze Amerikaanse president gebruikte de term in zijn State of the Union-toespraak van 2002 om Irak, Iran en Noord-Korea mee aan te duiden. Die zag Washington destijds als Amerika’s belangrijkste vijanden. Na de desastreus verlopen Amerikaanse oorlog in Irak (2003) raakte dat land gedestabiliseerd en nam de Iraanse invloed er toe. Nog altijd wordt Iran gezien als een hoofdrolspeler in het informele verbond, evenals Noord-Korea.
Amerikanen eensgezind over dreiging
Veel westerse analisten en politici raakten het er de laatste jaren over eens dat China en Rusland eveneens tot de as moeten worden gerekend. Ook Amerikanen van beide zijden van het politieke spectrum zijn het daar grotendeels over eens.
‘We moeten begrijpen wie de Verenigde Staten probeert te ondermijnen, wie democratieën over de hele wereld probeert te ondermijnen,’ zei de Democratische senator Jeanne Shaheen vorig jaar in gesprek met Foreign Policy. ‘En dat zijn China, Iran, Rusland en Noord-Korea.’
De Republikeinen zijn evenmin bang om met de vinger naar deze vier landen te wijzen. ‘We bevinden ons in een gevaarlijk tijdperk: onze tegenstanders hebben zich tegen ons verenigd,’ zo verklaarde de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Mike Johnson, in juni waarom zijn partij na lang treuzelen alsnog akkoord was gegaan met meer militaire steun voor Oekraïne. ‘China, Rusland, Iran en Noord-Korea hebben een nieuwe as van het kwaad gevormd.’
NAVO waarschuwt voor viertal
Zijn die vier landen wel echt zo’n uniform blok? Daniel DePetris en Jennifer Kavanagh van de isolationistische Amerikaanse denktank Defense Priorities noemden de ‘As van het Kwaad’ in augustus nog ‘overhyped’. Dit omdat de vier landen grote ideologische verschillen hebben en verre van verenigd zouden zijn.
Hoe dan ook vinden de vier autocratisch bestuurde landen elkaar in een afkeer van het Westen, en de Verenigde Staten in het bijzonder. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte zei deze maand nog dat het viertal ‘de vrede en veiligheid bedreigt in Europa, de Stille Oceaan en Noord-Amerika’. Zijn voorganger Jens Stoltenberg waarschuwde in april ook al voor de ‘autoritaire alliantie’.
De vele dwarsverbanden tussen de landen zijn het duidelijkst zichtbaar in de Russische oorlog tegen Oekraïne. Daar gebruikt Moskou Shahed-drones uit Iran, dat in september nog honderden ballistische raketten leverde aan Rusland. En Noord-Korea – dat volgens het Pentagon ruim tienduizend soldaten stuurde die voor Rusland vechten in Koersk – leverde sinds augustus 2023 al duizenden containers artillerie, raketten en ander wapentuig.
Iraanse ‘As van Verzet’ profiteert
Wat krijgen die landen daarvoor terug? Als tegenprestatie voor de Iraanse wapens deelt Moskou onder meer straaljagers, helikopters, spionagetechnologie en inlichtingen met Teheran. Daarvan profiteren ook de door Iran gesteunde proxy-groepen in het Midden-Oosten, die door Teheran tot ‘As van Verzet’ tegen het Westen zijn gedoopt. Naast de Houthi’s behoren daartoe ook diverse sjiitische milities in Syrië en Irak, Hamas in Gaza en Hezbollah in Libanon. Laatstgenoemde terreurgroep bezit veel geavanceerde Russische wapens, ontdekte het Israëlische leger onlangs.
Noord-Korea kreeg van Rusland dan weer ‘uitbetaald’ in olie, bleek vorige week uit onderzoek van de BBC en de Britse onderzoeksgroep Open Source Centre. Sinds maart dit jaar ontving het land van Kim Jong-un ruim een miljoen olievaten, waarmee de sancties tegen de stalinistische dictatuur worden omzeild.
China slurpt olie uit Rusland en Iran
Sowieso is onderlinge oliehandel voor deze landen de manier om westerse sancties te omzeilen. Nadat Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel, legden de Verenigde Staten en de Europese Unie het land zware sancties op. Maar sindsdien exporteerde Rusland veel meer naar China, dat vorig jaar bijna de helft van alle geëxporteerde Russische fossiele brandstoffen kocht.
Iran – dat vanwege zijn nucleaire activiteiten, mensenrechtenschendingen en steun aan Ruslands oorlog ook stevig wordt gesanctioneerd door het Westen – kan zelfs 90 procent van zijn olie-export kwijt aan China. Op zijn beurt instrueerde Iran begin dit jaar de Houthi-rebellen om bij de beschietingen van schepen op de Rode Zee een uitzondering te maken voor schepen die handelen met China. Dat land ziet de beschietingen als bedreiging voor zijn centrale rol in de wereldhandel.
Vooral om zijn economische betrokkenheid wordt China vaak bij de As geschaard. Militair is het land van president Xi Jinping veel terughoudender dan de rest. De Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken Kurt Campbell zei deze week tegen The Guardian dat Peking zich ‘ongemakkelijk voelt’ bij de innige banden tussen Rusland en Noord-Korea, waarmee China al decennia vriendschappelijke banden onderhoudt.
China helpt Rusland ook militair
Als het gaat over de Russische oorlog tegen Oekraïne, spreekt China publiekelijk graag over vredesonderhandelingen en een politieke oplossing. Maar achter de schermen levert het de Russen voor miljoenen euro’s aan chips, onderdelen voor gevechtsvliegtuigen, navigatieapparatuur en andere cruciale spullen aan de Russen, bleek in april uit onderzoek van denktank Center for Strategic and International Studies.
Afgelopen zomer, in een verklaring na een NAVO-top, beschuldigde het westerse bondgenootschap het land van Xi Jinping ervan ‘een doorslaggevende ondersteuner van de Russische oorlog tegen Oekraïne’ te zijn. Het land van Xi Jinping betichtte daarop het militaire bondgenootschap van ‘provocaties en leugens’, ‘oorlogszuchtige taal’ en ‘Koude Oorlog-retoriek’.
‘We zitten in nieuwe Koude Oorlog’
Ook diverse toonaangevende westerse analisten erkennen dat de mentaliteit van de Koude Oorlog terug is van weggeweest. David Sanger, correspondent Witte Huis en nationale veiligheid van The New York Times, betoogt dit jaar in zijn boek New Cold Wars zelfs dat Amerika in meerdere koude oorlogen is verwikkeld. En de prominente Britse historicus Niall Ferguson is niet vies van de retoriek waarvan Peking het Westen beticht. ‘Op dit moment zitten we gelukkig in de Koude Oorlog II en niet in de Derde Wereldoorlog,’ schreef hij in The New York Post. ‘Maar de Koude Oorlog II verloopt wel veel sneller dan de Koude Oorlog I.’
De aanstaande terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis kan de nieuwe Koude Oorlog in een stroomversnelling brengen. Trump belooft met vredesakkoorden een snel einde te maken aan het ‘hete’ militaire geweld in Oekraïne en Gaza. Ook zal hij waarschijnlijk opnieuw een handelsoorlog beginnen tegen China, en Iran zwaardere sancties opleggen. Zo hoopt hij de As van het Kwaad financieel af te knijpen, maar loopt hij ook het risico die landen verder te verenigen.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
