Eind vorige week kondigde de regering van Haïti de noodtoestand af door toenemend geweld van bendes. Hoe is deze situatie ontstaan? En wat doen de regering en de internationale gemeenschap eraan?
1. Waarom is er voor Haïti al meer dan tien jaar een negatief reisadvies?
Door de moord op de Haïtiaanse president Jovenel Moïse in 2021 ontstond een politieke crisis en groeide de invloed van bendes in de hoofdstad Port-au-Prince. Dat leidde boven op de vele al bestaande problemen tot nog meer onrust.
Al bij de benoeming van Moïse in 2016 waren er hevige protesten, vooral ingegeven door economische problemen en verdenkingen van corruptie rondom de toenmalige president, die tot ver in 2018 doorwoekerden.
Op dit moment domineren de gewelddadige bendes ongeveer 90 procent van de hoofdstad, en ze verspreiden hun macht nu ook naar het platteland. Hierdoor is het aantal binnenlands gevluchte burgers meer dan verdrievoudigd, van 315.000 in 2023 naar ruim 1 miljoen.
Op dit moment heeft meer dan de helft van de bevolking humanitaire hulp nodig, en hoewel een groot deel van de Haïtianen de gevolgen van de humanitaire crisis ondervindt, wordt één groep bijzonder zwaar getroffen.
2. Waarom wordt de hoofdstad van Haïti ‘’s werelds ergste plek voor vrouwen’ genoemd?
De bendes gebruiken al jarenlang verkrachting als wapen om de bevolking te onderdrukken en terroriseren.
Uit de toenemende meldingen van seksueel geweld blijkt dat 20 procent van de verkrachte vrouwen onder de 18 jaar is, waarbij incidenten met meisjes zo jong als 6 jaar steeds gebruikelijker worden.
Een groot deel van de bevolking belijdt naast het christendom vodou, de Haïtiaanse religie met West-Afrikaanse wortels die deels draait om geestelijke bezetenheid.
In een interview met de BBC zegt een van de bendeleiders, Vag, het volgende over het geweld: ‘Wanneer wij vechten, zijn we bezeten. We zijn niet langer mens. We worden de duivel.’
3. Hoe is deze situatie ontstaan?
Haïti is het toppunt van een multidimensionaal probleem, en de huidige moeilijkheden zijn onlosmakelijk verbonden met de postkoloniale geschiedenis.
Haïti deelt een eiland met de Dominicaanse Republiek, Hispaniola. Het Haïtiaanse deel heeft een lange geschiedenis van uitbuiting door Frankrijk, wat uiteindelijk leidde tot ’s werelds eerste republiek van voormalige slaven, in 1804.
Maar deze onafhankelijkheid werd door veel landen niet erkend, waardoor embargo’s volgden en de Fransen een schuld van 15 miljoen Franse franc opeisten voor het stelen van hun kolonie. Deze ontwikkelingen bemoeilijkten de economische groei van het land.
Ook het openbaar bestuur is sinds die revolutie zeer beperkt en kwetsbaar, waardoor er tot ver in de jaren tachtig een dictatuur heerste in het land. De opkomst van bendes werd ingeluid door het beleid van de dictator François Duvalier, Papa Doc genoemd, vanaf de jaren vijftig.
De paramilitaire organisatie Tonton Macoutes (De Boeman) stond bijvoorbeeld bekend om zijn aanslagen op en geweld tegen de bevolking. Het is door Papa Docs dictatuur dat buitenlandse investeringen uitbleven na de Tweede Wereldoorlog, en Haïti economisch achterbleef bij zijn eilandgenoot.
4. Waarom is er zo’n groot verschil met buurland Dominicaanse Republiek?
In tegenstelling tot Haïti werd de Dominicaanse Republiek niet uitgebuit en waren er geen embargo’s of schulden die drukten op de economie. Het politieke systeem was relatief stabiel en in de jaren vijftig werd grondig geïnvesteerd in onder andere de toeristische sector, die daardoor de grootste werd van het Caribisch gebied.
De Dominicanen stellen zich beslist niet op als goede buren. Zo worden Haïtianen sterk gediscrimineerd, ook door de overheid. In 2010 is de grondwet aangepast om, met terugwerkende kracht, vrijwel alle Dominicaanse burgers die etnisch Haïtiaans zijn en na 1929 zijn geboren stateloos te maken. Honderdduizenden van hen werden gedeporteerd of sloegen zelf op de vlucht.
5. Welke oplossingen zijn er nu?
Sinds de vernietigende aardbeving van 2010 is er een constante toestroom aan humanitaire hulp, al neemt die wel af door bezuinigingen van de Amerikaanse president Trump begin dit jaar.
Ook is er op verzoek van de voormalige president, Ariel Henry, sinds maart 2024 een vredesmissie van de Verenigde Naties bestaande uit Keniaanse politietroepen om de coalitie van Haïtiaanse bendes genaamd Viv Ansanm (Samenleven) te bestrijden.
Tot slot is er een tijdelijk kiescollege gevormd door de Haïtiaanse regering, dat de weg moet vrijmaken voor verkiezingen in 2026. Zodat democratie en orde in Haïti weer voet aan de grond krijgen.