Toen de Poolse luchtmacht onlangs met NAVO-bondgenoten ten minste drie Russische drones neerschoot, waren hier ook Nederlandse F-35’s bij betrokken. En dat is niet het enige wat onze krijgsmacht doet in Polen.
Op 12 september kondigde NAVO secretaris-generaal Mark Rutte Operation Eastern Sentry aan, gericht op de intensievere verdediging van het Oost-Europese luchtruim.
Aan deze missie doen onder meer Deense F-16’s, Franse Rafales, Duitse Eurofighters en Italiaanse F-35’s mee.
Nederland is buiten die missie om al langer aanwezig in Polen.
Op 7 juli maakte minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) bekend dat vier Nederlandse F-35’s worden gestationeerd in Polen. Hoofddoel is het beschermen van het NAVO-materieel dat via Polen naar Oekraïne gaat.
Paraat in Polen
Sinds 1 september staan de gevechtsvliegtuigen – afkomstig van de militaire bases Volkel en Leeuwarden – paraat in het zuidwesten van Polen. De exacte locatie houdt Defensie om operationele redenen geheim.
De inzet gebeurt onder het zogenoemde Quick Reaction Alert, een zeer hoge staat van paraatheid. De vier F-35’s staan 24 uur per dag, zeven dagen per week klaar om op te stijgen bij dreiging of luchtruimschendingen.
Nederland is aanwezig in NAVO-verband, aangestuurd vanuit de commandostructuur van Supreme Headquarters Allied Powers Europe. Nederland voert de taken samen uit met de Noorse luchtmacht.
Brekelmans: ‘Dreiging voor NAVO-grondgebied neemt toe’
Het is niet de eerste keer dat Nederlandse F-35’s aan de oostflank worden ingezet. Zo nam de luchtmacht tussen 1 december 2024 en 1 maart 2025 deel aan de zogeheten Baltic Air Policing vanuit Estland, waar de toestellen ook een aantal keer in actie kwamen.
Minister Brekelmans bevestigde dat de in Polen gestationeerde F-35’s al meerdere keren zijn opgestegen. Het meest opvallend was in de nacht van 9 op 10 september, toen de toestellen samen met bondgenoten Russische drones neerhaalden die het Poolse luchtruim waren binnengedrongen.
Brekelmans zei daarover: ‘Dit laat zien dat we paraat zijn en in staat om de dreiging weg te nemen. Rusland neemt meer risico’s en de dreiging voor NAVO-grondgebied neemt toe.’
Nog maar één Patriot-systeem in Nederland
De volgende Nederlandse missie staat al gepland. Eind augustus liet het ministerie van Defensie weten dat ongeveer driehonderd militairen van het Defensie Grondgeboden Luchtverdedigingscommando naar Polen gaan om vanaf 1 december 2025 tot eind mei 2026 steun te bieden.
Ook hier gaat het hoofdzakelijk om de beveiliging van een belangrijk NAVO-logistiek knooppunt, het NATO Security Assistance and Training for Ukraine, waar militair materieel voor Oekraïne samenkomt en wordt doorgevoerd.
De Nederlandse bijdrage bestaat uit een ‘gelaagde luchtverdediging’: twee Patriot-luchtafweersystemen voor lange afstand, een NASAMS-systeem voor de middellange afstand en daarnaast anti-dronesystemen die bescherming bieden tegen kleine onbemande systemen en andere dreigingen op korte afstand.
Volgens minister Brekelmans is de missie gericht op drie doelen: het beschermen van NAVO-grondgebied, het ontmoedigen van Russische agressie en het waarborgen en beveiligen van het materieel voor Oekraïne.
Nederland leent opnieuw Patriots uit, maar houdt er zelf nog maar één over
Nederland is de afgelopen jaren bepaald niet terughoudend geweest in het uitlenen en schenken van luchtverdedigingssystemen. In 2022, kort na de Russische inval in Oekraïne, stuurde Nederland een Patriot-eenheid met zo’n 150 militairen naar Slowakije ter verdediging van het bondgenootschappelijk grondgebied.
Begin 2023 volgden twee complete Patriot-installaties, inclusief raketten, die rechtstreeks aan Oekraïne werden geleverd. En nu worden opnieuw twee Patriot-systemen naar Polen gestuurd om een NAVO-logistiek knooppunt te beschermen.
Dat betekent wel dat Nederland zelf nog maar één Patriot-systeem overhoudt. Maar volgens minister Brekelmans is dat voldoende voor de eigen luchtverdediging.
Rode baretten in Polen voor Falcon Autumn
Naast de twee Nederlandse missies in Polen begon deze week ook een internationale oefening: Falcon Autumn 2025. Tijdens deze jaarlijks terugkerende oefening traint de Nederlandse landmacht met de 11 Luchtmobiele Brigade samen met militairen uit Duitsland, Polen en de Verenigde Staten. Tientallen helikopters nemen deel aan de oefening en vertrokken vorige week vanaf vliegbasis Gilze-Rijen.
De 11 Luchtmobiele Brigade staat in Nederland bekend als de eenheid van de rode baretten en wordt, wanneer ze samenwerkt met het Defensie Helikopter Commando van de luchtmacht, ook wel aangeduid als de 11 Air Manoeuvre Brigade. De brigade kan razendsnel wereldwijd inzetbaar zijn, doorgaans binnen zeven tot twintig dagen, afhankelijk van de urgentie en de grootte van de missie.
De brigade is gespecialiseerd in luchtlandingsoperaties, helikopterondersteuning, verkenningen en operaties achter vijandelijke linies.
Internationale missies van de Luchtmobiele Brigade
Sinds de oprichting in 1992 is de brigade herhaaldelijk ingezet bij internationale missies. Dutchbat, dat in de jaren negentig actief was in Srebrenica, maakte deel uit van de Luchtmobiele Brigade. Later werden eenheden ingezet in Irak, Afghanistan en Mali bij diverse missies.
In Afghanistan leverde de brigade een belangrijke bijdrage aan Task Force Uruzgan, waarbij eenheden ook betrokken waren bij gevechten. In Irak fungeerden de rode baretten als beveiligingseenheid voor NAVO-adviseurs en civiel personeel.
Polen investeert zwaar in defensie
In Polen wordt de Russische dreiging al jaren gevoeld. Al veel langer neemt Warschau maatregelen om de nationale veiligheid te waarborgen. Eerder dit jaar kondigde de regering het programma East Shield aan: een verdedigingslinie langs de oostgrens, met barrières, sensoren en opgeschaalde grensbewaking.
Tegelijk investeert Polen fors meer in defensie dan de meeste Europese NAVO-landen. Gaf het land in 2022 nog 2,7 procent van het nationaal inkomen uit aan defensie, in 2024 was dat al 4,2 procent. De verwachting is de uitgaven dit jaar oplopen tot 4,7 procent.
Toenemende dreiging aan de oostflank van de NAVO
Die investeringen blijken geen overbodige luxe. De afgelopen weken was er een toename van incidenten. Op 9 september stortte een drone neer in de Poolse provincie Lublin, vlak bij de grens met Oekraïne, waarbij schade ontstond aan een boerderij.
Op 15 september vloog een drone boven het regeringsgebouw in Warschau, waarvoor twee Belarussische staatsburgers werden gearresteerd. En op 19 september werden Russische MiG-31’s gesignaleerd die het luchtruim van Estland schonden.
De grootste provocatie was in de nacht van 9 op 10 september. ‘Dit is het dichtst dat we bij een militair conflict hebben gezeten sinds de Tweede Wereldoorlog,’ reageerde de Poolse premier Donald Tusk direct erna. Hij deed daarop een beroep op artikel 4 van het NAVO-verdrag, dat voorziet in overleg tussen bondgenoten wanneer een lidstaat zich bedreigd voelt.