Het is natuurlijk heel makkelijk, en best begrijpelijk, om de plannen die de Amerikaanse president Donald Trump heeft met Oekraïne af te doen als kansloos, en veel te gunstig voor Vladimir Poetin. Maar waarom is Europa dan nooit met een eigen plan gekomen?
Ja, het Amerikaanse 28-puntenplan dat moet leiden tot vrede in Oekraïne komt agressor Rusland op vele fronten tegemoet. Het plan is dan ook opgesteld na Amerikaans overleg met Rusland, zonder Oekraïne (en zonder de Europese Unie).
Wat staat er zoal in? De soevereiniteit van Oekraïne wordt formeel bevestigd, maar in ruil moet het toezeggen nooit lid te zullen worden van de NAVO en zijn leger beperken tot 600.000 militairen. Oekraïne mag wél opgaan voor het EU-lidmaatschap.
Rusland belooft geen buurlanden binnen te vallen
De kern van het plan is een niet-aanvalsverdrag tussen Rusland, Oekraïne én Europa. Rusland belooft geen buurlanden binnen te vallen, de NAVO stopt met verdere uitbreiding. De Verenigde Staten geven Oekraïne veiligheidsgaranties — zolang Kyiv Rusland niet aanvalt. Bij een nieuwe Russische aanval volgen zware sancties en een gecoördineerde militaire reactie.
Voor de wederopbouw van Oekraïne komt een investeringspakket, gefinancierd door 100 miljard dollar aan bevroren Russische tegoeden en een vergelijkbaar bedrag uit Europa. Rusland krijgt uitzicht op opheffing van sancties, langjarige economische samenwerking met Washington en zelfs terugkeer in de G8.
Lees hier het volledige 28-puntenplan voor vrede in Oekraïne
Krim en Donbas worden Russisch
De offers voor Oekraïne zijn groot. De Krim, Loehansk en Donetsk worden internationaal als de facto Russisch erkend. In Cherson en Zaporizja wordt de contactlijn bevroren. Oekraïense troepen moeten zich terugtrekken uit het door hen gecontroleerde deel van de provincie Donetsk: dat wordt een bufferzone die internationaal geldt als Russisch grondgebied, al mogen Russische troepen dat gebied niet betreden.
Het akkoord wordt bewaakt door een ‘Vredesraad’ onder voorzitterschap van Trump. Zodra alle partijen tekenen, gaat een staakt-het-vuren in én moet Oekraïne binnen honderd dagen nieuwe verkiezingen organiseren.
Overgave in Prokrovsk dreigt
Het plan komt op een moment dat Oekraïne in de touwen hangt. Op militair gebied dreigt Oekraïense overgave in Prokrovsk, een belangrijk knooppunt in de Donbas. Het leiderschap van president Volodymyr Zelensky staat onder zware druk door een grote corruptie-affaire waarbij zijn naasten nauw betrokken blijken.
Ook zit Oekraïne financieel aan de grond, terwijl de lidstaten van de Europese Unie nog ruziën over hoe ze een nieuw financieringsronde gaan betalen: met in België gestalde Russische bevroren tegoeden of niet.
De gebutste Oekraïense president heeft gezegd zich ‘constructief, eerlijk en operationeel’ te zullen opstellen ten aanzien van het vredesplan en er met Trump over te gaan praten.
De Europese Unie kwam nooit met eigen plan
Europa kijkt intussen weer eens toe. ‘Om een plan te laten slagen, moeten Oekraïners en Europeanen erachter staan,’ dreigde Kaja Kallas, de Estse topdiplomaat van de EU, met overdreven bravoure. Zij ziet ‘te weinig concessies’ van Rusland. ‘De druk moet op de agressor liggen, niet op het slachtoffer.’
Maar wat als de Europeanen er niet achter staan, en Oekraïne wel? De EU heeft altijd gezegd dat Oekraïne zijn eigen lot moet bepalen.
De EU heeft ook nooit publiekelijk het initiatief genomen om de al bijna vier jaar voortslepende oorlog te beëindigen. Laat ze maar lekker doorvechten, om onze vrijheid te verdedigen (en tijd te kopen om onszelf te bewapenen).
Je hoort de EU-landen ook zelden de honderdduizenden zinloos geëindigde jonge levens betreuren, aan beide kanten – empathie die Trump keer op keer wel toont – en die volgens Trump aan de basis liggen van zijn vredesinitiatief.
Wantrouwen in elke ‘overeenkomst’ met Moskou
Dat de EU nooit met een plan is gekomen, is ook niet verwonderlijk, gezien de verdeeldheid over Oekraïne in de eigen gelederen. Sommige lidstaten (de Baltische staten, Finland, Polen) hebben – historisch gezien zeer gerechtvaardigd – zo weinig vertrouwen in Rusland, dat ze elke ‘overeenkomst’ met Moskou wantrouwen. Wat hen betreft moeten de Russen gewoon worden verslagen, door Oekraïne met steun van de EU.
Andere lidstaten (Hongarije, Slowakije) hebben juist weer een goede band met het Kremlin, en liggen dwars bij alle initiatieven die het leven van Poetin lastiger moeten maken. Zij zullen het vredesplan van Trump vast steunen. En dan heb je ook nog landen (denk aan Spanje en andere Zuid-Europese landen) die de oorlog in Oekraïne een ver-van-mijn-bed-show vinden, en elke cent naar Kyiv te veel vinden.
Bovendien zijn er sinds 24 februari 2022 vrijwel geen contacten op het hoogste niveau meer geweest tussen de Europese hoofdsteden en Moskou. De Franse president Emmanuel Macron deed een paar manmoedige pogingen, maar die strandden. Dat gebrek aan contact maakte het ook niet makkelijker om met een voorstel te komen dat aan Russische kant zal worden gepruimd.
Europa moet niet klagen over plan Trump
Heel begrijpelijk, gezien de Europese verdeeldheid, dat het nooit een alomvattend vredesplan wist te presenteren. Maar Europa moet niet altijd beginnen te piepen over Trump als het zelf nooit ergens mee komt.
Het is nu aan Zelensky om te onderhandelen en het plan wel of niet te accepteren. Dat hij bereid is om met Trump te gaan praten, is hoe dan ook beter dan het plan direct verwerpen, zoals Brussel doet.
Lees ook: Nieuwe drone-aanvallen maken evacuaties in Oekraïne nog gevaarlijker