Het ruimhartige migrantenbeleid dat de Duitse bondskanselier Angela Merkel bepleit, bepaalt in 2017 mogelijk haar politieke toekomst.
De lampen in het Kanzleramt brandden de afgelopen tijd geregeld tot diep in de nacht. In de kubus waarin bondskanselier Angela Merkel (CDU) werkt, werd hard geploeterd op het afhandelen van de Griekenlandcrisis. Merkel liet hiervoor haar minister van Financiën Wolfgang Schäuble het vuile werk opknappen.
Want of het nu gaat om de Krim-crisis of het redden van de banken of de euro: de machtigste vrouw van Europa schuift het liefst haar ministers naar voren als het moeilijk wordt.
Intussen heeft de volgende crisis zich aangediend. Duitsland wordt overspoeld door migranten. De prognose van 800.000 asielaanvragen in 2015 betekent een verviervoudiging ten opzichte van 2014: geen probleem dat zomaar door hoge ambtenaren kan worden opgelost.
Oerinstincten
Het asieldebat raakt Duitsland dieper dan andere crises. De hevigheid en impact ervan overtreffen vergelijkbare discussies die jaren geleden in Nederland zijn gevoerd, nu in het politiek correcte Duitsland boze geesten uit het verleden de kop opsteken. Het wakkert Duitse oerinstincten aan. Haat bij sommigen, angst bij velen, naastenliefde bij de meesten.
Het debat splijt Duitsland in een voor- en tegenkamp. Nuance is nauwelijks te vinden. Bondspresident Joachim Gauck sprak van een ‘donker’ en ‘licht’ Duitsland. ‘Donker’ Duitsland – dat zijn de rechts-extremisten die al maanden omwonenden ophitsen om te protesteren tegen de komst van nieuwe asielzoekerscentra, zoals afgelopen maand in Heidenau.
Het leidde tot brandstichtingen, rellen en geweld. In het afgelopen half jaar was er in Duitsland meer geweld tegen buitenlanders dan in heel 2014.
Het ‘lichte’ Duitsland wordt vertegenwoordigd door talloze vrijwilligers die zich inspannen voor asielzoekers, daar waar de overheid wordt overvraagd. Zo zijn er burgerinitiatieven om migranten in huis op te nemen. Sensatiekrant Bild heette migranten openlijk welkom en zet daarmee de toon. Voor velen in Duitsland voelt kritiek uiten op het asielbeleid als een keuze voor het donkere Duitsland. En daar wil bijna niemand bij horen.
Ordediensten
Onlangs werd ‘merkeln’ – waarmee afwachten, nietsdoen of treuzelen wordt bedoeld – genomineerd voor ‘Jeugdwoord van het jaar’. Na de rechts-extremistische rellen in Heidenau liet de bondskanselier niets van zich horen. Dat kwam haar op fikse kritiek van links te staan.
Toen zij de plaats drie dagen later bezocht om in gesprek te gaan met migranten en ordediensten, werd de bondskanselier door rechts-extremistische demonstranten voor volksverrader uitgemaakt. Merkel is een meester in behoedzaam laveren, maar die strategie werkt nu niet.
Dat lijkt ze te beseffen. Tijdens de traditionele zomerpersconferentie nam ze ondubbelzinnig afstand van rechts-radicalen, voor wie je ‘geen greintje begrip’ mag hebben. Boven op de miljarden euro’s extra die de Duitse regering voor de opvang van immigranten uittrekt, besloot Merkel afgelopen weekeinde enkele duizenden in Hongarije gestrande migranten door te laten.
Daarmee gaat ze tijdelijk voorbij aan de Europese regel die voorschrijft dat immigranten zich moeten registreren in het eerste land van de Europese Unie (EU) waar ze aankomen. Met dit besluit zet Merkel haar argument kracht bij dat op Europees niveau een eerlijker verdeling en opvang van de migranten moet komen.
Het groene licht zorgde ook voor kritiek van nabij. De Beierse minister-president Horst Seehofer van CDU’s zusterpartij CSU sprak van een ‘totaal verkeerd signaal’ aan de rest van de EU en verlangt een explicietere oplossing.
Stroperig
De grootste zorgen zijn er over de aanzuigende werking van Duitsland op Balkanlanden. Vanuit de politiek en het bedrijfsleven is vaak te horen welke kansen de toestroom van jonge asielzoekers biedt voor het vergrijzende Duitsland. Op papier lijkt het een mooie oplossing, de praktijk is anders.
Dat zeggen bijvoorbeeld medewerkers van de stichting Arrivo Berlin, die asielzoekers naar werk begeleiden. Er zijn duizenden asielzoekers die willen werken en werkgevers die hen willen aannemen, maar het loopt vaak stuk op onwetendheid bij ambtenaren, stroperige bureaucratie en problemen met integratie. Veel hoogopgeleide erkende vluchtelingen moeten jaren wachten voordat hun diploma in Duitsland wordt geaccepteerd.
Naar alle waarschijnlijkheid wil Angela Merkel zich in 2017 verkiesbaar stellen voor een vierde ambtstermijn. Nu ontbreken nog serieuze tegenkandidaten, maar de migrantencrisis zou dat kunnen veranderen.
Elsevier nummer 37, 12 september 2015