Is de democratie een staatsmodel dat slechts op het meerderheidsbesluit is gebaseerd? Wat bedoelen we eigenlijk met het woord democratie in de 21ste eeuw?
Al in de oudheid hadden geleerden geen vertrouwen in de democratie als staatsmodel. Op papier is de democratie perfect, maar in werkelijkheid is het een problematisch begrip.
De moderne democratie heeft vele beproevingen doorstaan. De Weimarrepubliek was wellicht de meest dramatische beproeving voor de Europese democratie.
Duisternis
We weten ook dat zonder democratie duisternis over onze wereld zal heersen. Zonder moderne democratie bestaat er een reële kans op tirannie.
De democratie kent dus haar eigen problemen en vraagstukken. Een meerderheid kan op iemand of een beweging stemmen, waarvan de meerderheid later spijt kan krijgen.
Het ergste is dat de democratie de reële mogelijkheid biedt om via de stemmachine opgeheven te worden. De democratie kan dus suïcidaal werken.
Gevaren
Om de gevaren van de democratie enigszins in te perken, was in de oudheid al duidelijk dat er tussen het volk en het bestuur dat door het volk wordt gekozen, een bemiddelende macht moet staan. Er moet dus een macht zijn, die tussen het volk en de regering staat.
Adel of elite namen deze plaats in. Zij bemiddelden tussen het volk, de stem van het volk en de regering van het volk om te voorkomen dat het volk per ongeluk zichzelf en het land naar de vernietiging helpt.
In de moderne tijd kwamen er principes die de plaats van elite en adels moesten innemen. De nieuwe macht bestond uit principes zoals: Trias Politica, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, de onpartijdigheid van de rechterlijke macht, rechtszekerheid, en andere beginselen die de brute machtsuitoefening in toom zouden kunnen houden. Dit zijn de rechtsstatelijke beginselen.
Mensenrechten
Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelden deze rechtsstatelijke beginselen zich in de vorm van mensenrechten ook in internationaal verband. De mensenrechten maken deel uit van de moderne democratie.
Volgens dit systeem kan de stem van de meerderheid weleens tegengehouden worden: de meerderheid kan bijvoorbeeld niet besluiten om een politieke, religieuze of etnische minderheid uit te roeien.
Onafhankelijke rechters kunnen zo’n besluit met een beroep op rechtsbeginselen zoals de mensenrechten, ongeldig verklaren. Zo is er een balans ontstaan tussen de stem van de meerderheid en het behoud van de democratie zelf. Want democratie veronderstelt de permanente mogelijkheid van wisseling van de macht tussen meerderheid en minderheid.
Misbruik
Dit democratische model heet de weerbare, strijdbare of militante democratie. De weerbare democratie moet ook voorkomen dat in tijden van ernstige dreiging misbruik wordt gemaakt van de mensenrechten. Over de militante democratie verscheen recentelijk bij Republic of Letters, een academisch boek, The state of exception and militant democracy in a time of terror.
In welk land staat nu de democratie als geheel op het spel? In Egypte. President Mohamed Morsi van Egypte bracht de nieuwe Grondwet van Egypte in stemming.
Wie heeft deze grondwet geproduceerd? De meerderheid van het parlement, namelijk de Moslimbroederschap. Volgens de Egyptische juristen geeft deze grondwet meer macht aan de president dan de oude grondwet. Godsdienstvrijheid is niet meer gegarandeerd in de nieuwe grondwet: er zijn slechts drie godsdiensten, islam, christendom en jodendom.
Imams
Een staat die nu al weet dat er slechts drie godsdiensten bestaan, moet straks ook bepalen welke richtingen van deze drie godsdiensten als islam, christendom of jodendom mogen worden beschouwd. Bovendien krijgen de imams van Al-Azhar moskee ruimte en bevoegdheid om zich te bemoeien met de wetgeving en rechtspraak.
De moslimfundamentalisten willen geen discussie over de nieuwe grondwet. De minderheid vinden ze irrelevant. Zij gebruiken de democratie om een tiranniek regime vorm te geven.
Revolutie
In navolging van imam Khomeini wil president Morsi gebruik maken van de onbekendheid van de Egyptenaren met een islamitische staat om nu met de steun van meerderheid een islamitische grondwet te vestigen.
Dat deed Khomeini ook: kort na de revolutie vroeg hij in een referendum aan het volk of zij een islamitische republiek willen. Wie daarop ja had gezegd, had volgens Khomeini ook gevraagd naar een islamitische grondwet zonder welke een islamitische republiek niet kan bestaan. Wat had Egypte moeten doen?
Geduld
Egypte had geduld moeten tonen. Dat deden de Zuid-Afrikanen wel. Na de geleidelijke opheffing van het apartheidsregime voerden de Zuid-Afrikanen met elkaar gesprekken onder leiding van Nelson Mandela en F.W. de Klerk om tot een interimconstitutie te komen.
Daarna hebben ze een definitieve grondwet samengesteld. In de interimconstitutie werd al rekening gehouden met de belangen van de minderheid. Bovendien werd een onafhankelijk constitutioneel hof opgericht om toe te zien op de nakoming van rechtsbeginselen en mensenrechten. De Zuid-Afrikanen zijn daar bijna zes jaar mee bezig geweest.
Sharia
Maar een fundamentalist heeft geen belangstelling in mensenrechten, rechtsbeginselen of democratie. Hij wil één ding: de islamitische staat gefundeerd in sharia. De rest behoort tot de tijdelijke zaken.
Van dictatuur gingen de Egyptenaren naar een Weimarrepubliek, en vandaar gaan ze wellicht naar het islamofascisme. Gaat dit alles gebeuren? Dat weten we nog niet. Morsi heeft geen geld. Hij moet bedelen bij de Europeanen en Amerikanen. Bovendien is er nog het seculaire Egyptische leger. Willen en kunnen zijn moslimbroeders tegenhouden?
Met deze grondwet komt Egypte weer een stap dichterbij een fundamentalistische staat.