Er is op korte termijn geen oplossing voor Syrische vluchtelingen in Jordanië. Integratie in Jordanië, doorreizen naar een ander land, en terugkeer naar Syrië zijn elk onhaalbaar. Het is wachten tot de tijdbom ontploft.
Miljoenen Syrische vluchtelingen leven al jarenlang als tweederangsburgers in buurlanden als Jordanië. Ze leven onder de armoedegrens, hebben geen werkvergunning, en de helft van de kinderen gaat niet naar school. Deze uitzichtloze situatie wakkert extremisme aan, waarover ik al eerder schreef.
Conclusie
Graag zou ik hier een oplossing presenteren na drie weken met een groep Harvard-studenten in Jordanië te zijn geweest. We spraken met Jordaanse ministers, de Verenigde Naties, hulporganisaties, bedrijven en vluchtelingen. Helaas is de conclusie van al deze gesprekken dat er voorlopig geen oplossing valt te verwachten. Waarom is dit zo?
Voor de vluchtelingen zijn drie structurele oplossingen denkbaar: integratie in Jordanië, migratie naar een ander land, of terugkeer naar Syrië. Geen van deze drie opties is op korte termijn mogelijk.
Integratie
De economie van Jordanië is te zwak om werk te bieden aan honderdduizenden vluchtelingen. Wanneer vluchtelingen een werkvergunning krijgen, verdringen ze Jordaniërs op de arbeidsmarkt.
De Jordaanse minister van Planning vertelde ons: ‘Zodra we iets voor de vluchtelingen doen, heb ik de media en het parlement in mijn nek. De bevolking begint genoeg te krijgen van de vluchtelingen. We kunnen alleen investeren als de lokale bevolking hier ook van profiteert.’
De Jordaanse regering is ook bang dat een gunstig integratiebeleid nieuwe vluchtelingen aantrekt. Vlak over de Syrische grens leven miljoenen vluchtelingen, die ieder moment kunnen proberen Jordanië binnen te komen.
Internationale hulp
Jordaanse ministers wijzen met een beschuldigende vinger naar het Westen. De woordvoerder van de Jordaanse regering sprak gepikeerd: ‘Het gebrek aan internationale hulp ondermijnt wat wij voor vluchtelingen kunnen doen. Wij lossen hier een probleem op voor de hele wereld.’
Westerse donorlanden lijken niet gevoelig voor deze kritiek. Waarom zouden ze in projecten voor de Jordaanse bevolking investeren, waar vluchtelingen slechts indirect van profiteren?
De meeste economische problemen in Jordanië bestonden al voor de vluchtelingencrisis. De overheid grijpt de vluchtelingen aan om hier meer geld voor te krijgen. Er zijn armere landen in de wereld die dergelijke hulp minstens zo hard nodig hebben.
Doorreizen
Migratie naar een ander land is ook geen reële optie. Geen enkel land is bereid honderdduizenden vluchtelingen op te vangen.
Saoedi-Arabië zou een logische kandidaat zijn. Het heeft voldoende financiële middelen en is een buurland van Jordanië.
De Saoediërs denken echter vooral aan stabiliteit in eigen land. Een hoge Saoedische diplomaat vertrouwde ons toe dat de Saoediërs jaarlijks honderden miljoenen toeschuiven aan Jordanië om het probleem daar te houden.
Terugkeer
Uiteindelijk willen de vluchtelingen het liefst terugkeren naar Syrië, zodra de veiligheidssituatie dit toelaat. Wij probeerden de Jordaanse overheid ervan te overtuigen banen en onderwijs te bieden aan vluchtelingen, zodat ze kennis en vaardigheden ontwikkelen om Syrië opnieuw op te bouwen. Dit vergroot de kans op terugkeer wanneer Syrië weer veilig is.
De Jordaanse overheid was niet ontvankelijk voor dit argument. De situatie in Syrië is nog te onzeker. Vluchtelingen kunnen mogelijk pas over vijf à tien jaar terugkeren. Tot die tijd wil de Jordaanse overheid niet het risico lopen dat vluchtelingen integreren.
Vluchtelingenkamp
Syrische vluchtelingen kunnen daarom niet veel anders dan afwachten. Voor veel families wordt het alsmaar moeilijker om rond te komen. Steeds meer vluchtelingen in achterstandswijken gaan daarom terug naar een van de vluchtelingenkampen aan de grens.
Op de laatste dag van ons bezoek gaf de VN ons eindelijk toegang tot zo’n vluchtelingenkamp. We bezochten het kamp Zaatari, met zo’n 85.000 vluchtelingen even groot als Hilversum.
Onder politie-escorte liepen we door het kamp. Een dorre vlakte met een eindeloze reeks tenten en containers, waarin hele families wonen. Veel jonge mannen hangen rond en doen weinig.
Het kamp krijgt langzaam een steeds permanenter karakter. Er worden funderingen gelegd voor stevigere containers. Er is zelfs een winkelstraat waar je vlees, schoenen en mobiele telefoons kunt kopen. Vluchtelingen noemen het de Champs-Élysées.
Hek
Mensen staan in lange rijen voor een hek. Ze steken hun hand door het hek om hun persoonlijke kredietkaart op te laden. Ze krijgen net genoeg om in leven te blijven, maar niet genoeg om een leven op te bouwen.
Het is de vraag hoe lang jongeren deze situatie accepteren. We hebben in andere Arabische landen gezien wat er gebeurt als jongeren er genoeg van hebben. Zonder structurele oplossing is het wachten tot de tijdbom ontploft.