Het islamitische terrorisme stelt de weerbaarheid van de Europese gemeenschappen op de proef. Elke terroristische aanval is ook een aanval op de sociale cohesie en machtsstructuren van een democratische rechtsstaat.
Nederland is een vrij strak gedecentraliseerde eenheidsstaat. De decentrale overheidslichamen en organen worden in Nederland goed ingebed in de structuren van de centrale overheid. Desondanks is Nederland behoorlijk gecentraliseerd.
De vorming van de nationale politie is een recent voorbeeld van de centralisatie. Na de aanslagen in Brussel ziet iedereen de waarde en het nut van deze centralisatie.
Zwitserland
De decentrale overheden hoeven niet per definitie nadelig te zijn in een crisissituatie. Een land als Zwitserland heeft zich langs verschillende Europese talen en decentrale gebieden kunnen organiseren. Dat systeem is niet opgelegd aan het Zwitserse volk.
Inderdaad is dat woordje volk een belangrijk element in het geheel. Zonder een volk kan een staat niet functioneren. De vorming van de Zwitserse staat en het Zwitserse volk is ondanks oorlogen en andere conflicten in de loop der eeuwen tot stand gekomen. Het is een historisch gegroeid volk en staat.
De politieke eenheid is de basis voor een goed functionerend rechtssysteem. Deze eenheid moeten we niet verwarren met verschillende concrete belangen. Daarvoor zijn er politieke partijen.
Het Zwitserse voorbeeld laat zien dat de politieke eenheid, de eenheid van basiswaarden en beginselen van een volk is. Dat is de kern van de sociale cohesie. Daarna moet deze kern zichzelf realiseren binnen diverse gemeenschappen: de concrete vormen van de sociale cohesie binnen specifieke gemeenschappen ziet er anders uit dan de abstracte landelijke cohesie. Daarentegen worstelt België continu met de sociale cohesie op het abstracte landelijke niveau.
Zondebok
Zelfs de politieke eenheid van België stond en staat telkens op het spel. Het separatisme is België niet vreemd. Nu wordt België op een wrede wijze geconfronteerd met de gevolgen van het ontbreken van de politieke eenheid. De jihadistische aanslagen in Brussel maakten nogmaals de organisatorische en politieke problemen van België zichtbaar.
Het is pijnlijk om dat te zien. De fouten die de federale en niet federale diensten in de aanloop naar de Brusselse aanslagen maakten, moeten niet zomaar worden toegeschreven aan de individuele blunders. Ik begrijp dat de Belgische functionarissen het liefst een paar individuele zondebokken willen aanwijzen. Maar dat druist in tegen de politieke werkelijkheid en ook de Belgische waarheid.
Lees ook: De vele fouten in terreuronderzoek België
Verstevigen
Een aantal Nederlandse politiefunctionarissen vertelde mij niet lang geleden dat de Vlaamse diensten eerder bereid zijn samen te werken met de Nederlandse diensten dan met hun collega’s in Wallonië. Ook wat het uitwisselen van de inlichtingen betreft, is het daar niet anders. Deze werkelijkheid zal men overal in België tegenkomen. Of de recente aanslagen de Belgische politieke eenheid zouden verdiepen en verstevigen, is moeilijk te overzien.
Nu, voor een korte tijd zullen verschillende Belgische overheidsorganen met elkaar samenwerken. Maar of dat tot een duurzame samenwerking zou leiden, is zeer de vraag. Zelfs nu wilde het Vlaamse parlement een aparte herdenkingsdienst organiseren ter nagedachtenis van de slachtoffers van gruwelijke Brusselse aanslagen.
De Belgische staatsstructuur en vooral de conflicten daarbinnen vormen eigenlijk in het licht van het jihadisme een veiligheidsrisico voor de omringende landen: Frankrijk, Duitsland en Nederland. Het is ironisch om te zien hoe Nederland de strenge grenscontrole met België heeft ingevoerd. Eigenlijk zegt men daarmee dat men de Belgische veiligheidsstructuur niet meer vertrouwt.
Deze pijnlijke waarheid zal in Den Haag, Parijs en Berlijn niet gauw worden vergeten. De fouten die de Belgische diensten en bestuurders maakten, kunnen in alle redelijkheid niet worden teruggebracht tot incidenten. Nu begrijpen we beter de boosheid van president Hollande na de aanslagen van 13 november 2015 over de Belgische overheid.
Lees ook Hoe Amerikanen steeds gefrustreerder werden door Belgische veiligheidsdiensten
Uitstel
Hopelijk word ik niet verkeerd begrepen: de strijd tegen het jihadisme is niet een gemakkelijke strijd, en het is daarom ook een moeilijke strijd voor een goed georganiseerde eenheidsstaat. Wat ik hier echter wil duidelijk maken, is dat de Belgische fouten ook nog een andere en dieperliggende oorzaak hebben.
Belgen zijn meester in het uitstellen van het beantwoorden van fundamentele vraagstukken. Echter dit ene fundamentele vraagstuk, namelijk de oorlog tegen het jihadisme kan en mag België niet uitstellen. Ondanks alle verschillen moeten de Vlamingen en Wallonië een gezamenlijk front vormen tegen het islamitische terrorisme en salafisme.
Ze kunnen niet ontsnappen aan deze lotsverbondenheid. België moet een strak gecentraliseerd veiligheidssysteem creëren. Zou de jihadistische dreiging de Belgische eenheid bevorderen?