Italië heeft gestemd. Matteo Renzi, de Florentijnse politicus die de verroeste Italiaanse politiek wilde hervormen, heeft verkeerd gegokt, schrijft Afshin Ellian. Dat kan ook gevolgen hebben voor onze portemonnee.
Natuurlijk vraagt hij zich af waarop de Italianen eigenlijk hebben gestemd. Ook ik stel me deze vraag.
In 2004 werd hij gekozen als president van de provincie Florence. In 2009 won hij de burgemeestersverkiezingen van Florence. De marktlui in de omgeving van de historische dom van Florence, met hun quasi legale handel, werden door Renzi gedwongen om weer eens belasting te gaan betalen.
Ik zag met mijn eigen ogen hoe plotseling kraampjes verdwenen. Onder het Renzi-regime moest wel worden gepind. Het was afgelopen met de contante betaling. Renzi viel toen op.
Renzi vertegenwoordigde het tijdperk na Berlusconi
Renzi werd gezien als een man met een visie. Hij organiseerde congressen om er over fundamentele veranderingen in het Italiaanse politiek bestel te praten. Hij vertegenwoordigde de nieuwe generatie van politici, post-Berlusconi. Eindelijk gebeurde het: in februari 2014 werd de wonderboy van Florence de premier van Italië.
Wat kan het snel gaan. Twee jaar geleden was Renzi nog een 'wonderkind' en dé hoop van progressief Italië https://t.co/azOHHTDQhF
— Servaas van der Laan (@DellaVia) December 7, 2016
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Hij had wel een handicap: Renzi wist nooit een ronde van algemene verkiezingen met overtuiging te winnen. Hij wilde de oude generatie met pensioen sturen, terwijl hij zelf nog niet over een overtuigend mandaat beschikte. Daarentegen was Berlusconi wel in staat om telkens – tot verbazing van vriend en vijand – een meerderheid van de bevolking voor zich te winnen.
Verroeste Italiaanse politiek
Het Italiaanse staatsbestel liep al bij de geboorte vast. Al decennialang vraagt het verroeste politieke bestel om een grondige verbouwing. De politici kwamen regelmatig boven de wet en vooral buiten het algemeen belang te staan. In de senaat waren ze in staat om fundamentele fiscale veranderingen tegen te gaan.
Het cliëntelisme is nergens in Europa zo diep en wijdverbreid verankerd als in Italië. Ook de rechterlijke macht van Italië leed aan de onnodige bureaucratie die uiteindelijk te duur werd voor het land. Elders wordt de rechtspraak efficiënter en goedkoper georganiseerd. Op dit gebied en een aantal andere domeinen heeft Renzi een aanzienlijk pakket van hervormingen ingevoerd.
Machiavelliaans machtsspel
De niet corrupte, jonge politicus uit Florence heeft verloren. Wellicht denkt Renzi nu aan de droom van zijn beroemde stadsgenoot Niccolò Machiavelli. Kort voordat hij op 21 juni 1527 heenging, vertelde Machiavelli zijn merkwaardige droom aan vrienden.
Hij zag een groep armzalige en ellendige mensen. De beroemdste politiek filosoof uit de geschiedenis vroeg ze wie en wat ze waren. ‘Wij zijn de heiligen en zaligen op weg naar het paradijs,’ beweerde een rij van armzalige en ellendige mensen. Er was ook een rij van goed geklede en welgestelde mensen. Machiavelli herkende meteen de grote filosofen, rechters, dichters, en aristocraten. Zij zeiden: ‘Wij zijn de verdoemden uit de hel.’
Deze week in Elsevier: Na Renzi is het tijd voor Grillo, vindt Grillo
Volgens de laatste biograaf van Machiavelli, Maurizio Viroli, zou de filosoof van Florence tegen de aanwezigen hebben gezegd dat hij liever naar ‘de hel ging om met de grote mannen uit de oudheid over politiek te praten, dan naar het paradijs om van verveling te sterven met de zaligen en de heiligen’. Wellicht denkt Renzi: had ik maar voor de hel gekozen, dan was ik nog steeds de premier die Italië hervormd en klaarmaakt voor de eenentwintigste eeuw.
Waarop hebben dan de Italianen gestemd?
Italianen kunnen regerende macht niet verdragen
Eerst wil ik hier Brussel geruststellen. De Italianen hebben niet tegen de EU gestemd. Dat is ook niet onproblematisch. Het Italiaanse volk is immers meer dan andere Europese volkeren doordrongen van de EU-steun. Er hangt daar niet voor niets overal een vlag van de EU.
Wat is er dan aan de hand? Het is echter de Italiaanse gewoonte al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog om de geconcentreerde macht niet al te lang te verdragen. Ze willen een versnippering van de macht: daar ontstaat de ruimte waarin de legaliteit de illegaliteit kan maskeren.
Vooral de macht die hun leefwijze wil hervormen, kunnen ze echt niet tolereren. Oud-premier Berlusconi wist dat en daarom kon hij ruim 9 jaar (in drie verschillende periodes) aan de macht blijven. De Forza Italia van Berlusconi zocht continu verbinding met de Italiaanse traditie van denken en leven, totdat hij door zijn eigen hoogmoed en openlijke wetsovertreding werd verslagen: Berlusconi versloeg premier Berlusconi.
Ook nu willen de Italianen aan de macht ontsnappen. Ze bungelen tussen komedie en tragedie, tussen Beppe Grillo (de komiek, de oppositieleider) en Matteo Renzi, de verslagen premier. Dit is de Italiaanse politieke toestand in optima forma. En dit is inderdaad zorgwekkend voor Brussel, maar ook voor onze portemonnee. Zwakke staten, schreef Machiavelli, zullen altijd moeite hebben om tot een beslissing te komen; en trage besluitvorming is altijd schadelijk.
De Italianen hebben premier Renzi weggestuurd, zonder te weten hoe het nu verder moet met de economische puinhoop. De Italiaanse banken dreigen in een ernstige crisis terecht te komen. Er zijn drie giftige elementen: het overheidstekort, de bankencrisis, en de werkloosheid.
En tussen de Italiaanse komedie en tragedie bungelt ook onze portemonnee.