Apocalyptische woorden op klimaattop: ‘Eén voor twaalf’

Vandaag, maandag 1 november, werd de klimaattop COP26 van de Verenigde Naties (VN) in Glasgow met apocalyptische taal geopend door de Britse premier Boris Johnson. Tot en met vrijdag 12 november komen wereldleiders, wetenschappers en activisten in de Schotse stad bijeen om strenger klimaatbeleid voor te stellen. Ook demissionair premier Mark Rutte (VVD) deed een duit in het zakje.

1.

Hoe zag de openingsdag van de klimaattop eruit?

Demissionair premier Mark Rutte (VVD) arriveerde maandag in Glasgow en stond de pers te woord. ‘Ik hoop en verwacht dat we afspraken kunnen maken om de plannen om te zetten in realiteit.’ Over de kans van slagen is hij naar eigen zeggen ‘gematigd optimistisch’.

Rutte nam alvast een voorschot op de klimaatplannen in de kabinetsformatie, de langste sinds de Tweede Wereldoorlog. ‘Ik verwacht dat we in de formatie heel grote besluiten gaan nemen om de doelstellingen voor 2030 en 2050 te halen. Dat staat niet ter discussie.’ Dat die plannen veel belastinggeld zullen kosten, ziet Rutte niet als een probleem: ‘Dat geld is er ook.’ Het demissionaire kabinet trekt in de begroting voor volgend jaar 7 miljard euro extra uit voor klimaatbeleid.

Naast Rutte nemen namens het demissionaire kabinet ook VVD-staatssecretaris Dilan Yeşilgöz van Economische Zaken en Klimaat, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Steven van Weyenberg en minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Tom de Bruijn (beiden D66) op diverse dagen deel aan de klimaattop.

Meer dan honderd wereldleiders, onder wie ook de Amerikaanse president Joe Biden, de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel, reisden af naar Glasgow om de klimaattop bij te wonen. Zij praten maandag 1 november en dinsdag 2 november gezamenlijk over hun klimaatambities en -doelen. De dagen daarna zal worden vergaderd aan de hand van thema’s. Onder meer financiën, energie, natuur, maar ook gender staan op de agenda.

2.

Wat is het doel van de klimaattop COP26?

Sinds 1995 komen alle landen die het klimaatverdrag van de Verenigde Naties hebben ondertekend jaarlijks samen om te bespreken hoeveel vooruitgang er wordt geboekt met het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. En daarmee het voorkomen van de gevolgen van klimaatverandering. De ontmoeting heet COP26. Dat staat voor de 26ste editie van de Conference of Parties.

De top in Glasgow is extra interessant, omdat de meeste landen nieuwe klimaatplannen moeten inleveren. In 2015 werd het befaamde Klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Daarin onderschrijven bijna tweehonderd regeringen het streven de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad, met een absolute bovengrens van 2 graden. Volgens de afspraken in 2015 moeten landen elke vijf jaar hun plannen aanscherpen. Omdat de COP vorig jaar door de coronacrisis niet doorging, is de huidige conferentie in Glasgow de eerste gelegenheid om dat te doen.

3.

Hoe gaat het met het verwezenlijken van de klimaatplannen?

Slecht. Volgens berekeningen in het dinsdag 26 november uitgekomen Emissions Gap Report van Verenigde Naties zal de opwarming ondanks alle plannen die wereldwijd zijn opgesteld, 2,7 graden bedragen. Dat is ruimschoots boven het afgesproken plafond van 2 graden en ver verwijderd van het eigenlijke doel van 1,5 graad. De halve graad verschil tussen 1,5 en 2 graden vertaalt zich volgens de VN-onderzoekers al in een enorm vergroot risico op droogte, overstromingen en extreem weer.

Weinig bemoedigend is dat grote gebruikers van fossiele brandstof als Mexico en Brazilië hun klimaatdoelen een tandje hebben teruggeschroefd, in plaats van aangescherpt. India, ook een forse uitstoter, moet nog een herzien plan inleveren. De Russische president Vladimir Poetin komt – net als de Turkse president Recep Tayyip Erdogan – helemaal niet naar COP26. Dat geldt ook voor de Chinese president Xi Jinping.

Veel ogen zullen gericht zijn op China, het land dat verreweg de meeste CO2 uitstoot van allemaal: bijna 30 procent van de wereldwijde uitstoot. Donderdag 28 oktober presenteerden de Chinezen hun bijgestelde klimaatdoelen, maar echt veel ambitieuzer dan hun belofte tijdens ‘Parijs’ zijn deze doelen niet. De vraag is of China en de overige ondermaats presterende landen alsnog over de brug zullen komen tijdens de kleine twee weken in Schotland.

China stoot de laatste jaren telkens meer CO2 uit dan het jaar ervoor, maar volgens de eigen plannen zal het kantelpunt vóór 2030 zijn. De Chinezen specificeren echter geen jaar waarin de uitstoot voor het eerst zal zijn verminderd ten opzichte van voorheen. Volgens Europees Commissaris Frans Timmermans (PvdA), die vorige week met de Chinese klimaatgezant Xie Zhenhua sprak, ‘maakt het een enorm verschil of ze daarmee 2025 of 2029 bedoelen’. China kan nog steeds een enorme bijdrage leveren aan de Parijsdoelen, aldus Timmermans.

Ondanks de geringe ambities van landen als China blijft Nederland onverminderd ambitieus. In de in 2019 aangenomen klimaatwet staat het streven vastgelegd om in 2030 de CO2-uitstoot met 49 procent te hebben verlaagd ten opzichte van 1990. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is Nederland niet op koers om de doelen te halen: Nederland komt met de huidige plannen op 38 tot 48 procent reductie uit over tien jaar, stond vorige week in een PBL-rapport. In de Europese Unie pleit Nederland zelfs voor een nog ambitieuzer streven van 55 procent minder CO2-uitstoot in 2030.

4.

Waar moeten we tijdens de klimaattop nog meer op letten?

De rol van de Verenigde Staten zal interessant zijn. President Joe Biden zat slechts enkele uren als president in het Witte Huis toen hij op de dag van zijn inauguratie een decreet tekende waarmee de Verenigde Staten zich weer aansloten bij het Klimaatakkoord van Parijs. Terwijl Bidens voorganger Donald Trump uit datzelfde akkoord was gestapt, probeert Biden de achterstand in te lopen door van Amerika een soort groen gidsland te maken.

Het moet nog blijken hoe succesvol hij hierin zal zijn. Zijn eerdere klimaatwetsvoorstel stierf een roemloze dood in de Senaat, waar twee van Bidens partijgenoten weigerden hun onmisbare steun te verlenen. Uiteindelijk is het Bidens regering gelukt een alternatief investeringspakket in elkaar te sleutelen, waarvan 550 miljard dollar ten goede komt aan de energietransitie.

Op een groot internationaal podium als Glasgow blijken afspraken al gauw grootspraak wanneer de binnenlandse politiek nadien niet meewerkt. Daarom wordt er tijdens deze top ook gekeken of er niet met een strenger soort systeem kan worden gewerkt, in plaats van het elke vijf jaar inleveren van ruim geformuleerde klimaatdoelstellingen. VN-secretaris-generaal António Guterres stelde tijdens zijn toespraak op de openingsdag voor dat landen in het vervolg elk jaar hun klimaatdoelstelling aanscherpen, in plaats van elke vijf jaar. ‘Totdat het zeker is dat we onder de 1,5 graad opwarming blijven, totdat subsidies voor fossiele brandstoffen ten einde komen, totdat er een prijs betaald moet worden voor uitstoot, totdat kolen niet meer gebruikt worden.’

Ook noemenswaardig zijn de vele klimaatdemonstranten die zich een weg naar Glasgow hebben gebaand. Het Amerikaanse dagblad Washington Post spreekt van honderdduizend actievoerders die zich uitspreken voor een radicaler en ambitieuzer klimaatbeleid. Een deel van hen zal proberen het verkeer en het stadsleven te ontregelen. Zondag arriveerde de 18-jarige Zweedse klimaatactivist Greta Thunberg, die op voorgaande bijeenkomsten veel aandacht opeiste, in Glasgow. Buiten het conferentiegebouw roept ze samen met klimaatactivisten van onder meer Extinction Rebellion op tot (veel) strengere klimaatdoelen.