Een wankele roebel, tekorten op de arbeidsmarkt en groeiende politieke druk. Dreigt de Russische economie een rem te zetten op de oorlog in Oekraïne?
Liefde is geen aardappel, aldus een bekend Russisch spreekwoord. Nu de prijs voor aardappels in Rusland met maar liefst 64 procent is gestegen, stemt dat wel tot nadenken. Na bijna drie jaar grootschalige invasie stapelen de economische uitdagingen voor Rusland zich op.
Het meest zichtbare probleem is de roebel. Die is de voorbije weken fors in waarde gedaald. Afgelopen woensdag was 1 euro ruim 120 roebel waard. Ter vergelijking: aan de vooravond van de Russische invasie van Oekraïne was 1 euro nog goed voor 87 roebel. Sinds augustus verloor de roebel al 24 procent van zijn waarde tegenover de dollar. We moeten teruggaan naar de beginweken van de invasie voor een roebel die zo weinig waard was.
Eugene Nivorozjkin, econoom aan het University College London, ziet verschillende factoren voor de problemen die de Russische munt momenteel ondervindt. Een belangrijke oorzaak zijn de financiële sancties tegen Gazprom. ‘Die hebben het internationale betaalverkeer verstoord, waardoor de Russische Centrale Bank te weinig buitenlandse valuta heeft,’ zegt Nivorozjkin. ‘Elk bedrijf dat dollars binnenkrijgt, moet een deel daarvan verkopen aan de Russische Centrale Bank. Doordat er nu minder handel mogelijk is, komen er minder dollars binnen.’
Afhankelijkheid van China
Een onderbelichte factor van de problemen die de roebel ondervindt, is de yuan, stelt Nivorozjkin. ‘Sinds het begin van de invasie is de Russische Centrale Bank in grote mate overgeschakeld op de Chinese yuan,’ zegt Nivorozjkin. ‘Van de Russische reserves is 64 procent momenteel in yuan. Alleen is de yuan niet zo betrouwbaar als de dollar of de euro. Ook de yuan is het voorbije jaar in waarde afgenomen tegenover de dollar. Daardoor wordt dus ook de roebel minder waard.’
Die afhankelijkheid van China dreigt de problemen voor Rusland nog te vergroten. Zodra Trump weer aantreedt als president, is de kans groot dat de handelsoorlog met China opnieuw oplaait. ‘Als Trump doorzet met zijn plan om hoge importtaksen voor Chinese producten te heffen, zal China reageren door de yuan te devalueren, omdat het dan gemakkelijker kan exporteren. Dat zal de waarde van de roebel verder ondergraven, en er is niet veel dat Rusland daartegen kan doen.’
Vicieuze cirkel
De Russische Centrale Bank slaagde er sinds het begin van de grootschalige oorlog wonderwel in om de inflatie onder controle te krijgen, maar nu lijkt het steeds moeilijker te worden om de Russen van inflatie te vrijwaren. Door de devaluatie van de roebel wordt het duurder om goederen te importeren – terwijl de Russische economie er grotendeels van afhankelijk is.
‘Het is een vicieuze cirkel,’ zegt Nivorozjkin. ‘De Centrale Bank heeft de rente nu al op 21 procent gezet om de inflatie te bedwingen. Maar doordat Rusland zoveel moet importeren en de roebel in waarde verliest, wordt alles toch duurder. Het is enorm moeilijk om daaruit te raken.’ Het wordt bovendien steeds moeilijker om in te grijpen, waarschuwt Nivorozjkin. ‘Het enige wat de Centrale Bank kan doen, is haar reserves gebruiken om de roebel te stabiliseren. Alleen heeft de Centrale Bank daar momenteel de dollars niet voor, en het ziet er niet naar uit dat ze die in de komende maanden wel zal hebben.’
Het zorgt nu al voor fenomenen die aan de jaren negentig doen denken, toen Rusland door een enorme economische crisis strompelde. ‘We zien dat Russen hun spaargeld opnemen, in dollars omzetten en die onder hun matras bewaren. Dat was in de jaren negentig de enige manier om iets van je spaargeld over te houden.’
Structurele problemen
De afnemende waarde van de roebel en de inflatie zijn slechts een deel van de structurele problemen waarmee de Russische economie kampt. Zo zijn er de voorbije twee jaar ernstige tekorten op de arbeidsmarkt opgetreden. ‘Honderdduizenden mannen die anders in de bouwsector of de landbouw zouden werken, vechten nu in Oekraïne of werken voor de oorlogsindustrie,’ zegt Nivorozjkin. ‘Een enorme hoeveelheid IT’ers zijn gevlucht uit angst om te worden gemobiliseerd.’
De oorlogseconomie die Poetin heeft ingesteld, is niet oneindig houdbaar. ‘Defensiebedrijven moeten produceren tegen prijzen die niet marktgedreven zijn,’ zegt Nivorozjkin. ‘De staat dwingt bedrijven om wapens en goederen te leveren voor een prijs die niet noodzakelijk marktconform is. Daardoor beslissen steeds meer bedrijven om de betalingen aan hun leveranciers uit te stellen. Dat kan een kettingreactie veroorzaken die tot een enorm aantal faillissementen leidt, zoals dat in de jaren negentig gebeurde.’
Bovendien zorgt de oorlog ervoor dat honderdduizenden gezinnen nu véél geld hebben om te besteden. Zij consumeren nu meer, waardoor de prijzen – die de Centrale Bank onder controle probeert te krijgen – onvermijdelijk stijgen. Om die trend te stoppen, zou het regime de oorlogsinspanning moeten terugdraaien. Maar dat is geen optie.
Noord-Korea
In zekere zin is het verwonderlijk dat de Russische economie er na bijna drie jaar oorlog niet erger aan toe is. ‘Dat is de verdienste van Elvira Nabioellina, de directeur van de Centrale Bank’, zegt Nivororzjkin. ‘Zij is erin geslaagd om de economische schade te beperken.’ Alleen staat Nabioellina steeds nadrukkelijker onder politieke druk. Vooral haar beslissing om de rentevoeten op te trekken ligt onder vuur. Verschillende Russische parlementsleden beschuldigden haar ervan dat ze de Russische industrie hypothekeert door de rente zo hoog te houden.
Zelfs al is de neerwaartse beweging van de roebel niet nieuw, toch zijn de vooruitzichten nu anders. ‘In een normale economische toestand fluctueren de prijzen ook,’ geeft Nivorozjkin toe. ‘Alleen weet je dan dat het vrijwel altijd tijdelijk is. Als de olieprijs stijgt, stijgen de kosten van veel producten, maar je weet dat de olieprijs gaandeweg weer daalt. In Rusland is dat perspectief weg. De verwachting is dat de komende maanden waarschijnlijk slechter zullen worden.’
In tegenstelling tot de traumatische jaren negentig heeft Rusland vandaag geen vrijheid van meningsuiting meer. ‘Je kunt niet meer protesteren, zelfs als je verhongert,’ zegt Nivorozjkin. ‘Als het regime dit niet onder controle krijgt, vrees ik voor Noord-Koreaanse maatregelen: totale repressie, in combinatie met een beperkte toegang tot je spaargeld, waarbij je elke dag maar een maximumbedrag kunt opnemen.’ De Russen kunnen alleen hopen dat dat volstaat om rond te komen.
Dit artikel verscheen eerder bij Knack