Twee weken voor zijn inauguratie op 20 januari zei Trump tijdens een persconferentie in Mar-a-Lago, Florida, dat NAVO-leden zich moeten voorbereiden op een wereld waarin ze 5 procent van hun nationaal inkomen moeten uitgeven aan defensie.
‘Ze kunnen het zich allemaal veroorloven, maar ze moeten op 5 procent zitten, niet op 2 procent,’ zei hij, voordat hij opnieuw dreigde geen enkele NAVO-bondgenoot te verdedigen die volgens hem niet genoeg aan het systeem betaalt.
🔴 Visie van EW: wie vrede wil, moet zich voorbereiden op oorlog
– Expertopinie René van Rijckevorsel
Dat Trump wil dat landen meer uitgeven aan defensie, is niet verrassend. Dat is dit nieuwe, hoge percentage wel. In oktober 2024 had hij het nog over 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp).
In februari 2024 zei Trump dat Rusland van hem gerust NAVO-landen mag aanvallen als die niet genoeg geld uitgeven aan defensie.
Vooral underperformers als Italië, Spanje en België moeten zich Trumps opmerkingen aantrekken. Zij durven nog altijd onder de 2 procent te blijven.
Nieuwe Koude Oorlog
Trump heeft een punt. Er moet hoe dan ook meer worden geïnvesteerd in de Europese defensie. Dat er een nieuwe gure wind over het Europese continent raast, betwist niemand.
Ook niet dat er sinds 24 februari 2022 een nieuw ijzeren gordijn is opgetrokken. We bevinden ons in een nieuwe Koude Oorlog, die dreigender trekjes vertoont dan die tijdens de Cubacrisis van 1961.
In de oude Koude Oorlog waren de budgetten voor defensie vele malen hoger dan nu, en in alle West-Europese landen was er een vorm van dienstplicht. In 1954 ging 6 procent van het Nederlandse bbp naar defensie. In 2018 was dat nog maar 1,18 procent.
Bij die nipte 2 procent van Nederland mag het niet blijven
Nederland mag dan trots zijn dat het in 2024 – heel nipt – de 2 procent haalde, daarbij mag het niet blijven. Niet voor niets is een van de meest aangehaalde uitspraken als het om onze veiligheid gaat: wie vrede wil, moet zich voorbereiden op oorlog.
Met de huidige mini-krijgsmacht en het gebrek aan materieel en munitie, kan een land als Nederland niks tot weinig uitrichten tegen een vijand. Daarom zal ook hier het percentage omhoog moeten en linksom of rechtsom de omvang van de krijgsmacht flink moeten worden vergroot.
Mocht de 5 procent van Trump de nieuwe norm worden, dan moet Nederland jaarlijks meer dan 30 miljard euro extra aan defensie besteden. Dat is eenderde van wat er naar gezondheidszorg gaat.
Maar naast een goede gezondheid is veiligheid (en daarmee vrijheid) wel ons grootste goed.
🔴 NAVO-norm naar 5 procent: zijn er ook mensen tegen?
Jazeker. Mark Rutte sprak tijdens zijn befaamde maidenspeech als NAVO-baas, vorige maand in Brussel, over ‘minstens 4 procent’ van het bbp voor defensie.
Dat percentage kan volgens hem lager worden als de wapens en munitie producerende lidstaten van de NAVO eindelijk slimmer gaan produceren en standaardiseren, en de aanbestedende generaals beter over de landsgrenzen heen samenwerken.
In het NAVO-hoofdkwartier in Brussel wordt ervan uitgegaan dat tijdens de top in Den Haag eind juni zal worden gesproken over 3 procent, zo schreef EW in het recente vooruitbliknummer. Dat is ongeveer het percentage dat de Amerikanen nu uitgeven. Met 4,7 procent is Polen de enige NAVO-lidstaat die in de buurt komt van Trumps 5 procent.
Extra miljarden nuttig en prudent spenderen
Extra geld voor defensie, betekent ook dat je die miljarden nuttig en prudent moet spenderen. Dat is niet altijd even makkelijk, zo citeert De Telegraaf het ministerie van Defensie: ‘Nu is het van belang dat we eerst het extra budget dat gepaard gaat met de 2 procent, gaan uitgeven. Dat is niet makkelijk, het duurt soms jaren om een wapensysteem aan te schaffen. Daarnaast zijn er natuurlijk meer landen die investeren in defensie, dit zorgt voor krapte in de defensie-industrie.’
NRC sprak met defensiespecialist Dick Zandee van Instituut Clingendael, die 5 procent ‘volstrekt idioot’ noemt.
Zandee: ‘De huidige krijgsmacht bestaat uit beroepsmilitairen en krijgt dergelijke bedragen onmogelijk uitgegeven. Nog even afgezien van de lange leveringstijden – iedereen in Europa wil wapens op dit moment – kun je niet eindeloos spullen blijven kopen, als je niet de mensen hebt om ze te bedienen.’
Dit laatste punt maakte EW in oktober 2024 al in een artikel over het tekort aan militairen en een mogelijke herinvoering van de opkomstplicht (aan dit stuk werkte Zandee ook mee).
In Noord- en Oost-Europa meer appetijt om budget te verhogen
In Noord- en Oost-Europa, waar ze de staatsschuld doorgaans redelijk binnen de perken houden én ze de dreiging van Vladimir Poetin veel meer voelen, is er meer appetijt om de defensiebudgetten te verhogen dan in het westen en zuiden van het continent.
‘Ik denk niet dat het 5 [procent] zal zijn, wat op dit moment onmogelijk is voor bijna alle naties in de wereld,’ zei de Italiaanse minister van Defensie Guido Crosetto woensdag 8 januari, volgens datzelfde Politico.
In dat stuk komt ook de Estse premier Kristen Michal aan het woord, die er heel anders naar kijkt: ‘Dit is de boodschap waarvoor Estland al jaren pleit.’ De Baltische staat geeft dit jaar 3,7 procent van het bbp uit aan defensie.
Extra kosten voor defensie afwentelen op de burger door te bezuinigen op bijvoorbeeld onderwijs en zorg (daar is het meest te halen) kan ook contraproductief uitpakken.
De verwende westerse kiezers zullen hun regeringen bezuinigingen niet in dank afnemen. Dit soort maatregelen geeft nog meer ruimte aan nationalistisch extreem-rechts, dat vaak niks van de NAVO moet hebben.
🔴 Verdere verdieping
Verhoging van de defensiebudgetten is makkelijker gezegd (of opgelegd) dan gedaan. Veel (vooral zuidelijke) landen van de Europese Unie gaan gebukt onder hoge staatsschulden. Als zij hun defensiebegroting moeten verdrievoudigen naar 5 procent, zullen ze de Europese begrotingsregels verder overtreden.
De Brusselse denktank Bruegel publiceerde in oktober 2024 een stuk over deze kwestie: ‘Moeten de Europese begrotingsregels flexibeler worden om de defensietransitie mogelijk te maken?’
Bij Trump is het natuurlijk ook afwachten hoe heet de soep wordt gegeten. Factchecker PolitiFact meldt dat Trump tijdens zijn eerste presidentstermijn (2017-2021) 23 procent van zijn gedane verkiezingsbeloften volledig nakwam en 22 procent gedeeltelijk, zo schreef Politico donderdag 9 januari.