De omstreden theorie van de grand remplacement (Grote Vervanging), stokpaardje van presidentskandidaat Éric Zemmour, duikt op in de Franse verkiezingscampagne. Het schisma hierover bij uiterst rechts is een geschenk voor president Emmanuel Macron, schrijft René ter Steege.
Zelfs de conservatieve presidentskandidaat Valérie Pécresse had het erover in de toespraak waarmee ze haar campagne begon. ‘Ik leg me niet neer bij de grand remplacement, noch bij ons verval,’ riep ze uit.
Niet alleen ter linkerzijde verweten politici, mediafiguren en antiracisten Pécresses sympathie voor de theorie dat de Franse bevolking planmatig wordt verdrongen door niet-westerse immigranten.
René ter Steege (Den Haag, 1949) werkte na zijn studie Frans als verslaggever en redacteur buitenland bij Het Parool en de Franse krant Le Monde. Hij vertaalde boeken uit het Frans en schreef over extreem-rechts in Frankrijk, onder wie Marine Le Pen.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.
De verontwaardiging tekent een gebrek aan intellectuele eerlijkheid – of onmacht naar iemand te luisteren – want de kandidaat van de partij Les Républicains had die theorie juist afgewezen. Maar de druk werd zo groot, dat ze zwichtte en bezwoer dat zij de theorie wel degelijk racistisch acht.
Zemmour gebruikt zijn Joods-Algerijnse afkomst als schild
Zo’n knieval is koren op de molen van Éric Zemmour, volgens wie de grand remplacement al fors op weg is, en hier en daar zelfs voltooid. Het heeft volgens hem geleid tot islamitisch terrorisme, criminaliteit, onderdrukking van vrouwen, plundering van sociale voorzieningen en de islamisering van de voorsteden en noordelijke wijken van Parijs, waar hij opgroeide.
Zemmour gebruikt zijn Joods-Algerijnse afkomst als schild tegen beschuldigingen van racisme en gaat in zijn aanvallen op het multiculturalisme veel verder dan Marine Le Pen, zijn rivale bij extreem-rechts. Volgens peilingen kunnen zij ieder rekenen op ruim 15 procent van de stemmen, iets meer dan de centrum-rechtse Pécresse. Partijgenoot en oud-president Nicolas Sarkozy liet verstek gaan bij de aftrap van haar campagne, een niet mis te verstaan signaal dat hij geen hoge dunk van haar heeft.
De politiek moeilijk te plaatsen president Emmanuel Macron (La République En Marche), hoewel officieel nog geen kandidaat, krijgt volgens peilingen een kwart van de stemmen in de eerste stemronde op 10 april. De echte strijd gaat die dag eigenlijk om de tweede plaats, die recht geeft op deelname aan de beslissende ronde twee weken later. Marine Le Pen speelde dat klaar in 2017.
Lees ook: 67 procent maakt zich er in meer of mindere mate zorgen over
Niet eerder kreeg die ooit marginale theorie, ontwikkeld door de Franse schrijver en voormalig homo-activist Renaud Camus, zoveel aandacht. Maar waar Zemmour vol op het orgel gaat, bewaart Marine Le Pen een voorzichtige afstand. Lang deed ze het af als een complottheorie waarvan ze niets moest hebben, in lijn met haar streven naar respectabiliteit die de racistische provocaties van haar vader Jean-Marie moet doen vergeten. In 2015 zette ze hem uit hun partij Front National (FN), die vervolgens een nieuwe naam kreeg, Rassemblement National (RN).
Zo marginaal is de vervangingstheorie overigens niet meer: volgens een recente peiling van het zakenblad Challenges maakt 67 procent van de Fransen zich er in meer of mindere mate zorgen over. Nu al zijn delen van Frankrijk volgens Pécresse veranderd in ‘zones de non-France’, waar Fransen zich niet meer welkom of veilig voelen. Ze zei dit na haar verkapte excuses over het gebruik van de twee taboewoorden, om haar geloofwaardigheid bij hard rechts niet helemaal te verliezen. Net als toen ze uitviel naar de ‘Français de papier’, immigranten wie het alleen om de naturalisatiepapieren te doen is. Ook daarmee bezigde ze het vocabulaire van uiterst rechts.
Prominenten van Le Pens partij lopen over naar Zemmour
Le Pens ongeloof in de grand remplacement maakt haar in de ogen van Zemmour tot een verraadster van de zaak waaraan haar vader zich zijn leven lang heeft gewijd. Zijn medewerkers citeerden onlangs uit een tien jaar oude toespraak waarin ze waarschuwde dat de Fransen gevaar lopen te worden ‘verdreven’ als de immigratie ongehinderd doorgaat. Ze heeft haar principes dus verraden, was de boodschap.
Die slaat aan, want de laatste weken loopt het ene kopstuk van Le Pens partij na het andere over naar Zemmours splinternieuwe formatie Reconquête! Zelfs haar woordvoerder liet haar in de steek. De partijnaam verwijst naar de Reconquista, de herovering van het Iberisch schiereiland op de Arabieren (722-1492).
Net als in 1998 verkeert extreem-rechts in een staat van burgeroorlog. Destijds leden de tegenstanders van Jean-Marie Le Pen een nederlaag. Maar zij beschikten niet over een stemmentrekker als Zemmour, die nooit lid was van FN of RN, maar wel wordt gerekend tot de zogeheten fachosphère van uiterst rechtse politici, journalisten en intellectuelen.
Door Zemmour is er meer aandacht
Het schisma bij uiterst rechts is een geschenk voor Macron. Hij heeft electoraal niets te vrezen van links, dat met de eigen stammenstrijd vooral de lachlust opwekt. De president kwam vorig jaar bij een bezoek aan de Zuid-Franse stad Montpellier oog in oog te staan met de snel veranderende bevolkingssamenstelling. Een Arabische vrouw klaagde dat haar zoontjes nooit speelden met leeftijdgenoten die Pierre of Jean heten, namen die ze alleen uit de schoolboeken kenden. In hun wijk waren alle Franse ouders met hun kinderen vertrokken.
Rond die tijd plaatste de krant Le Monde een verhaal over Arabische immigranten die zich ergerden aan het toenemende aantal kebabzaken en belwinkels in het plaatsje Chanteloup-les-Vignes. Het aantal Fransen slonk er met de dag. Een buurtwerker riep vertwijfeld uit: ‘Wij hebben nooit gewild dat de blanken zouden vertrekken!’
Lees ook van René ter Steege: Éric Zemmour splijt de Joodse gemeenschap
Le Monde is behoorlijk links, noemt de vervangingstheorie racistisch en benadrukt dat volgens de officiële statistieken geen sprake is van een immigratiegolf, wel van een bescheiden toename van de immigratie. Nu echter, door toedoen van Zemmour, de grand remplacement volop in de belangstelling staat, liet de krant mensen aan het woord die zich erdoor aangesproken voelen.
Een verslaggever reisde stad en land af en constateerde een ‘spectaculaire stijging’ van het aantal wijken met een bevolking die voor meer dan de helft bestaat uit niet-westerlingen. Hij sprak met de 52-jarige Zemmour-aanhanger Valérie Krief, die de Parijse voorstad Rosny-sous-Bois ‘ontvluchtte’ en zich op het platteland vestigde ‘omdat ze het lawaai, de vervuiling, de onveiligheid, het antisemitisme en de immigranten niet langer verdroeg’.