Lula’s kwalijke rol als ‘bemiddelaar’ in Oekraïne-oorlog

Internationaal werd de verkiezingsoverwinning van de linkse Lula met gejuich ontvangen. Maar dat de president Brazilië ‘een eigen stem op het wereldtoneel’ wil geven, heeft Oekraïne gemerkt, schrijft René ter Steege. Lula acht Zelensky even schuldig aan de oorlog als Poetin en wil dat Oekraïne de Krim afstaat aan Rusland.

Voor niet-Brazilianen zat er een luchtje aan de verkiezingszege van Luis Inácio Lula da Silva vorig jaar: de uiterst smalle marge. Lula won met 50,8 procent van de stemmen, tegen 49,2 procent voor de rechtse Jair Bolsonaro. En dat terwijl internationale media de indruk hadden gewekt dat veruit de meeste Brazilianen smachtten naar Lula’s terugkeer aan de macht. Met een geestelijk instabiele macho als tegenstander kon dat geen probleem zijn.

Een verklaring voor de verrassende uitslag ligt mogelijk in Lula’s uiterst linkse sympathieën, die hem altijd weerhielden van kritiek op de nabije dictaturen in Cuba en Venezuela. Buitenlandse media concentreerden zich tijdens de verkiezingscampagne op Lula’s verdiensten voor de armen tijdens zijn twee eerdere ambtstermijnen (2003-2010). Maar ze luisterden misschien onvoldoende naar burgers die zijn democratische overtuigingen in twijfel trokken.

Buitenlandse lof voor Lula’s ‘vredesinspanningen’

Nu zien we iets soortgelijks. Buitenlandse lof voor Lula’s ‘vredesinspanningen’ in Oekraïne valt samen met demonstraties van Braziliaanse burgers die daarvan walgen. Zij zijn niet ingenomen met lovende artikelen in buitenlandse media over Lula’s pogingen om zijn land ‘een eigen stem op het wereldtoneel’ te geven. Dat wil hij doen binnen een groep ongebonden landen die ‘evenwicht wil brengen in de wereldpolitiek’, zoals hij onlangs zei op bezoek in China.

Dat land, vindt Lula, verdient naast Brazilië een hoofdrol bij pogingen vrede te brengen in Oekraïne, terwijl ‘de Verenigde Staten en de Europese Unie moeten ophouden met wapenleveranties’. En Oekraïne zou een toekomstig vredesberaad een goede start geven door alvast de Krim af te staan, aldus één van zijn mesjogge suggesties.

Tijdens de verkiezingscampagne had Lula al blijk gegeven van een kwaadaardige houding jegens de Oekraïense president Volodymyr Zelensky, die hij met Vladimir Poetin in gelijke mate schuldig acht aan de oorlog. Hoewel: Poetin had volgens Lula eigenlijk geen andere keus, gezien de ‘provocaties’ van Zelensky, die hij afschilderde als een publiciteitsgeile, incompetente politicus. Lula debiteerde die sindsdien wat afgezwakte enormiteiten opnieuw in een interview met het Amerikaanse blad Time, en de tekst staat nog op de site.

Wereldwijd trok het interview weinig aandacht, maar veel Brazilianen zagen er aanwijzingen in dat hun land met zo’n president afdwaalt van wat niet meer het vrije Westen mag heten. Ze vreesden, of veinsden, dat hun land tijdens Lula’s derde ambtstermijn zal verworden tot een soort Venezuela – het buurland waar het ‘socialisme’ zo veel armoede en onderdrukking heeft gebracht, dat een kwart van de bevolking is gevlucht.

Angst dat de export van Russische kunstmest stopt?

Tijdens zijn eerdere ambtstermijnen heeft Lula juist de armoede verminderd, en zal hij nooit erover hebben gepiekerd om zijn tegenstanders in het gevang te gooien en de pers te muilkorven – zoals gebruikelijk bij de noorderbuur. Zelfs als hij het had gewild, zouden de democratische instituties in zijn land het hebben belet.

Hoe dan zijn sympathie te verklaren voor linkse potentaten als de Venezolaan Nicolás Maduro? Uit het diepgewortelde anti-Amerikanisme van links in Latijns-Amerika, hoor je vaak. Daarbij wordt vergeten dat het tijdperk waarin de Verenigde Staten daar militaire coups steunden al een halve eeuw achter ons ligt.

Een even veelgehoorde als absurde verklaring voor Lula’s mildheid jegens Poetin is zijn angst dat deze anders de export van Russische kunstmest stopt. Kunstmest? Alsof het een hoogwaardige technologie betreft, uit een land met een nationaal inkomen groter dan de som van de Benelux-landen.

‘Waar twee vechten, hebben twee schuld’

Politiek filosoof en historicus Luuk van Middelaar schreef in NRC dat Lula ‘meer is van de lijn: waar twee vechten, hebben twee schuld’. Je kunt ook zeggen: Lula maakt geen onderscheid tussen agressor en slachtoffer.

Ook streeft hij volgens Van Middelaar naar een ‘multipolaire wereldorde, minder gedomineerd door de VS en het Westen’. Officieel is dat ook het doel van de BRICS-groep. Dat klinkt verheven, maar in wezen domineren nare landen deze club van grote, niet-westerse economieën. Na de ‘B van Brazilië volgen Rusland, het democratisch uiterst dubieuze India en China. De ‘S’ staat voor het russofiele South-Africa: de Zuid-Afrikanen lieten hun marine oefenen met die van Rusland, op de dag af één jaar nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen.

Rusland bedankte Lula voor dienst ‘afgewogen’ standpunt

Je kunt het de Brazilianen niet kwalijk nemen dat ze van zo’n gezelschap geen lid willen zijn. Zij gingen dan ook de straat op toen medio april in Brasilia en São Paulo Sergei Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, met alle egards werd ontvangen. Onder de betogers waren nogal wat Brazilianen van Oekraïense afkomst, die de wereld eraan herinnerden dat veel Zuid-Amerikanen ‘Europeanen in ballingschap’ zijn.

Voor een gehoor van toekomstige Braziliaanse diplomaten vergeleek Lavrov de Europese ‘propaganda’ over de Oekraïne-oorlog met ‘de propaganda van Goebbels’ in nazi-Duitsland. Voordat Lavrov doorreisde naar Ruslands andere bondgenoten in de regio – Venezuela, Nicaragua en Cuba – bedankte hij Lula voor diens ‘afgewogen standpunten’ inzake Oekraïne.

Een door zijn cynisme dodelijk compliment. Dat zal Lula zijn ontgaan, maar zijn meer ontwikkelde, met Europa en de Verenigde staten verbonden landgenoten schaamden zich. Zij zien niets in de door Lula nagestreefde ‘multipolaire wereldorde’ en willen gewoon bij het Westen blijven horen.