In het Westen is de theorie over ‘botsende beschavingen’ taboe geworden, maar de rest van de wereld gelooft erin en handelt ernaar. Het Westen moet zich wapenen om zijn principes – de democratie, de internationale rechtsorde – tegen zijn vijanden te verdedigen, schrijft historicus Gert Jan Geling op EW Podium.
Toen de Amerikaanse politicoloog Samuel Huntington in de jaren negentig zijn these over de clash of civilizations – de botsing van beschavingen – publiceerde, viel stevige kritiek hem ten deel. Na de Koude Oorlog zijn culturele en religieuze identiteiten de belangrijkste bron van conflict, stelde Huntington. De wereld zou bestaan uit botsende beschavingen, zoals de westerse, oosters-orthodoxe, Chinese en islamitische beschaving. Op de grenzen van deze beschavingen zijn de meeste conflicten.
De kritiek op Huntington kwam vooral van academici en intellectuelen. Zijn boodschap zou te absolutistisch zijn over beschavingen. Hij zou de islam en de islamitische wereld te negatief afschilderen, en het belang van religie en cultuur onderschatten. Na 9/11 kwam deze manier van denken weer even op – op een weinig positieve manier, en vooral in verband gebracht met de oorlog tegen terreur en de Irak-oorlog. Inmiddels is deze theorie bij veel politieke leiders, wetenschappers en intellectuelen naar de achtergrond verdwenen. In het Westen althans.
Voor Iran is het Westen een bedreiging die moet worden vernietigd
In veel andere delen van de wereld is het idee van botsende beschavingen nog springlevend. Wie goed luistert naar de retoriek van de Russische president Vladimir Poetin, hoort dat hij een frontale botsing ziet tussen Rusland en het Westen, met Oekraïne als slagveld voor dit existentiële conflict. In veel Chinese kringen wordt niet erg anders over het Westen gedacht. Ook in de islamitische wereld redeneren vooral de vijanden van het Westen zo, waaronder Iran. De Westerse beschaving is een bedreiging voor hen en moet uiteindelijk worden vernietigd.
In zijn recente speech over het conflict tussen Hamas en Israël stelde de Amerikaanse president Joe Biden al dat de wereld op een keerpunt staat. De vijanden van het Westen slaan nu toe. Rusland in Oekraïne, Iran en zijn proxies in het Midden-Oosten, en wellicht in de toekomst ook China in Taiwan. Het is volgens Biden van groot belang dat we dit inzien en hiernaar handelen. De democratische wereldorde staat op het spel.
Het Westen is verzwakt, zo zien zijn vijanden dat
Het is te simplistisch om de oorlog in Oekraïne slechts te zien als een conflict tussen twee buurlanden, en de terreur van Hamas enkel als reactie op de Israëlische bezetting. Er kleeft nog een aspect aan deze conflicten: niet-westerse clash of civilizations-denkers zien het Westen als verzwakt. Amerika is verdeeld en vooral met zichzelf bezig, evenals – tot heel recent – Israël. Europa is militair en politiek nog te zwak en pacifistisch, en de macht van het Westen neemt af.
In hun ogen is nu het moment om toe te slaan. Rusland doet dat, China loert erop, en de vijanden van het Westen in de islamitische wereld lijken opnieuw te zijn opgestaan. Allen zien zij niets liever dan dat het Westen ten onder gaat en de democratische wereldorde verdwijnt.
Verdedig de internationale rechtsorde, promoot de democratie
Hoe hierop te reageren? Het is verleidelijk om te denken als onze vijanden. Om de wereld alleen maar te zien in termen van goed en kwaad en botsende beschavingen. Natuurlijk, het Westen moet sterk zijn, en moet onze vijanden bevechten waar zij ons bevechten. In Oekraïne, Taiwan en de Zuid-Chinese Zee, in het Midden-Oosten, Noord-Afrika, de Sahel en andere plekken. Om onze vijanden voor te blijven, moeten we ons politiek verenigen en investeren in onze legers en technologische ontwikkeling. Maar er is meer nodig.
De internationale rechtsorde moeten we blijven respecteren tijdens conflicten, inclusief die in het Midden-Oosten. Democratie en haar kernwaarden moeten we blijven promoten. We moeten tonen dat een wereld waar recht, democratie en vrijheid zegevieren beter is dan de wereld die de autoritaire leiders voor ogen hebben. En dat alleen daar de toekomst van ons allen ligt. Alleen door zelf democratisch en rechtvaardig te blijven denken en handelen, kunnen we hierin het voortouw nemen.
Het Westen is geen ideaal, maar de grootste beschaving die de mensheid voortbracht. Dit kunnen we inzien zonder ons superieur te achten. Autoritaire landen hebben niet de toekomst, ze zijn gebouwd op drijfzand. Vroeg of laat zal hun model instorten. Daar moet het Westen klaar voor zijn. En tot die tijd moeten we onze vijanden blijven bevechten, onze beschaving en haar belangen verdedigen, en onze kernwaarden waardig uitdragen.
