Er heerst oorlogsmoeheid in de cockpit van de elites van deze wereld, meent Jonathan Holslag naar aanleiding van diplomaten die zich uitspraken over het Midden-Oosten. Iedereen heeft baat bij een voorspelbare en stabiele wereldorde en binnenlandse rust.
‘We zullen deze bladzijde uiteindelijk omdraaien,’ vertelde een Israëlisch zwaargewicht vorig weekeinde tijdens een bijeenkomst in Praag. ‘De hele regio heeft baat bij een oplossing voor de Palestijnse Gebieden en een meer pragmatische verstandhouding tussen landen.’ Enkele dagen ervoor, tijdens een andere bijeenkomst, maakte een Amerikaanse vertegenwoordiger een vergelijkbare opmerking. Het is tijd dat we deze periode van onrust beëindigen en bouwen aan een stabiele relatie tussen de grootmachten.
Meer en meer zet een oorlogsmoeheid zich ook door in de cockpit van de wereld. Elites beseffen dat als de internationale onrust blijft toenemen, hun eigen positie in het gedrang kan komen. Soms wordt daarbij verwezen naar het Europese Concert in de negentiende eeuw. Ook toen probeerden landen, geleid door schaakmeesters als Castlereagh en Metternich, na de passage van Napoleon Bonaparte te bouwen aan een voorzichtige en voorspelbare machtsorde tussen landen en binnen landen.
Stabiliteit Midden-Oosten vergt interne rust grootmachten
Toch is zo’n wereldwijd concert van grootmachten vandaag weinig waarschijnlijk. De belangrijkste reden daarvoor is dat de elites van de diverse grootmachten vanuit het binnenland steeds meer gecontesteerd worden. Dat is het geval bij landen in het Midden-Oosten, maar voor hetzelfde geld ook bij China en de Verenigde Staten. Het is moeilijk om het hoofd koel te houden in het diplomatiek overleg als de discussies in binnenlandse politiek steeds grilliger en emotioneler worden, om boven de tafel te schaken als onder de tafel de poten van je stoel worden doorgezaagd.
En als elites aan het wankelen raken, is het kanaliseren van binnenlandse frustratie naar buitenlandse vijanden een beproefde remedie. Nationalisme en militarisme floreren het best in een klimaat van sociale en politieke onzekerheid. Bovendien is het de verzwakking van staten die bij de tegenpartij vaak aanzet tot een meer zelfzekere en zelfs arrogante houding, waardoor de spanningen alleen maar toenemen.
Midden-Oosten blijft instabiel
Als we dan opnieuw naar het Midden-Oosten kijken, zal een stabiele orde blijvend worden ondermijnd door factoren als de bevolkingsexplosie in veel landen, de tirannie die veelal problemen onderdrukt in plaats van ze op te lossen, de woede die groeit bij miljoenen mensen over onrecht dat hun regimes en hun buitenlandse broodheren hun aandoen. Als we de blik wenden naar het Verre Oosten, blijkt president Xi Jinping steeds vaker in dubio te staan door financiële problemen en werkloosheid bij jongeren. De zoektocht naar machtsevenwicht tussen landen vereist dus ook een poging om te komen tot een meer duurzame en rechtvaardige orde binnen landen.