Het waren gematigde Conservatieven die de deur openzetten voor gevaarlijke populisten als Boris Johnson, met verschrikkelijke gevolgen voor hun land. Een wijze les voor Nederlandse politici, schrijft Mark Thiessen.
In mei 2015 kondigde premier David Cameron een referendum aan over het EU-lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk. Cameron zwaaide al jaren met die belofte, om electorale redenen, en meende zo af te rekenen met de radicale krachten in zijn partij. Deze zeldzaam onverantwoorde en hoogmoedige actie leidde tot het tegenovergestelde: de Britten verlieten de Europese Unie, en de populistische geest was uit de fles. Gematigde krachten verloren terrein in de Conservatieve Partij, radicalen namen de teugels over.
Bijna tien jaar later lijdt het land nog steeds onder de gok van Cameron en de gevolgen van Brexit. Vrijwel alle beloftes zijn niet waargemaakt. De economie blijft achter. De gezondheidszorg werd niet verbeterd. De grootste belofte was weer controle krijgen over immigratiestromen, het tegenovergestelde gebeurde: meer immigratie.
Correspondent Lia van Bekhoven ging het land in om mensen te spreken en vatte samen: ‘We zijn armer, zieker, hongeriger en meer gestrest dan veertien jaar geleden.’ Het Verenigd Koninkrijk is een grootmacht op retour.
Aartspopulisten
Het land had liefst vijf Conservatieve premiers in de afgelopen acht jaar. De dieptepunten waren de regeerperiodes van aartspopulisten Boris Johnson en Liz Truss. Zij brachten hun land aan de rand van de afgrond.
Truss zal de geschiedenisboeken ingaan als de slechtste premier die het Verenigd Koninkrijk heeft gehad, ook al bekleedde ze het ambt nog geen twee maanden. Ze staat symbool voor wat met een land gebeurt, wanneer de belangrijkste partij en een groot deel van het electoraat vallen voor de lokroep van het populisme.
Want dat is wat er gebeurde in het land van Winston Churchill en Margaret Thatcher. De Conservatieve Partij koos voor de hardliners, voor snelle electorale winst en onmogelijke beloften. De gevolgen zijn historisch en onomkeerbaar: het Verenigd Koninkrijk is uit de EU en zal die pijn blijven voelen. Brexit was een own goal, een unforced error, om in termen van Engelse sporten te spreken.
En in de kern is dat wat populistische politiek is. De verruwing en onmogelijke beloften – vaak gebaseerd op haat, angst, leugens en rammelende analyses – leiden vooral tot eigen doelpunten. Bij de verkiezingen van vorige week werd duidelijk dat de Britten dat inmiddels doorhebben. Zij bezorgden de Conservatieve Partij de slechtste uitslag in meer dan honderd jaar.
Amateurisme
De campagne van de Conservatieven was een lachertje: het campagneteam van premier Rishi Sunak maakte blunder op blunder. Van een speech in de regen tot aan het schofferen van D-Day-veteranen met zijn voortijdige vertrek bij de herdenking in Normandië. Amateurisme vierde hoogtij.
Grote winnaar Keir Starmer voerde een gematigde campagne, zonder grote beloften. De Labour-leider versloeg – zoals journalist Anne Applebaum schrijft in The Atlantic – twee soorten populisme: het radicaal-rechtse populisme van de Tories en het linkse populisme in zijn eigen partij.
Hij verloor zich niet – zoals grote delen van links wel doen – in identiteitspolitiek, en bleef trouw aan zijn sociaal-democratische principes, waarden en normen. Hem wacht de zware taak om de bende die de Conservatieve populisten achterlieten op te ruimen.
Les voor Nederland
Het is belangrijk dat Nederlandse politici leren van wat in het Verenigd Koninkrijk gebeurde. In Whitehall waren het gematigde, normale politici die de deur wijd openzetten voor radicale krachten. Ze konden die niet onder controle houden. De Conservatieve Partij veranderde van een verantwoordelijke partij in een populistische machtsmachine, met verschrikkelijke gevolgen voor het land.
De les: bescherm je partij en je systeem tegen radicale krachten, voordat ze alles overnemen.
De beelden die bij mij blijven hangen, zijn die van de regenspeech van premier Rishi Sunak, en van Liz Truss die live op televisie te horen kreeg dat ze haar zetel verloor aan een Labour-kandidaat. Ze laten zien wat er gebeurt wanneer je je partij overlevert aan idioten. De goede mensen gaan beetje bij beetje weg, wat overblijft is een stelletje gevaarlijke amateurs.
De Britten rekenden met hen af. Hopelijk hoeft het bij ons nooit zo ver te komen.