Waarom kozen de Amerikanen opnieuw voor Donald Trump? Volgens Afshin Ellian zegt zijn overwinning meer over de crisis van het liberalisme dan over Trump zelf.
De 47ste president van Amerika won de presidentverkiezingen met 77.302.580 stemmen van de kiezers. Ook kreeg Trump een ruime meerderheid van de kiescolleges achter zich. Stemden Amerikanen op Trump omdat ze niet wisten wie hij is en wat hij zou gaan doen? Nee, ze hadden hem al vier jaar meegemaakt als president. Bovendien voerde hij gedurende het presidentschap van Joe Biden oppositie tegen de zittende regering.
De progressief-populistische antwoorden op deze vraag zijn niet echt bevredigend. Trump vertegenwoordigt een diepverankerde overtuiging in Amerika. We moeten dus dieper graven als we geïnteresseerd zijn in de echte antwoorden en vooral in de analyse.
Het verschil tussen antieke vrijheid en modern liberalisme
Yale University Press publiceerde in 2018 het spraakmakende boek van Patrick Deneen over waarom het liberalisme faalde. Deneen is hoogleraar politieke wetenschap aan de University of Notre Dame, in de staat Indiana. Terecht wijzen de redacteuren van de serie waarin het boek verscheen erop dat al eerder harde kritiek werd geuit op het liberalisme en de liberale samenleving.
Aan de linkerzijde worden Marx, de neomarxisten van de Frankfurter Schule en Michel Foucault aangehaald, aan de rechterzijde noemen ze Carl Schmitt. Patrick Deneens Why Liberalism Failed moeten we dus binnen deze traditie lezen.
Vrijheid (een antiek Romeins begrip), zo schrijft Deneen in zijn voorwoord, moeten we niet verwarren met het liberalisme (een moderne interpretatie van vrijheid). Hij vat de christelijke en prechristelijke benadering van vrijheid in een aantal pakkende woorden: ‘De vrijheid was de conditie van zelfbestuur (self-governance), deze vrijheid kan worden bereikt door een individu of een politieke gemeenschap.’ Dit concept van vrijheid wordt door recht en sociale normen (vooral de moraal) ingeperkt.
Liberalisme hanteert, in tegenstelling tot de premoderne tijd, het concept van vrij zijn van externe en zelfs traditionele beperkingen. Alleen de wetten kunnen de vrijheid inperken. Het imperium van vrijheid kent geen traditie of gemeenschappelijke moraal. De overheidswetten voor de inperking van vrijheden leiden tot de toename van staatscontrole, volgens Deneen.
Het recht verandert dan in een volledig geïnstitutionaliseerd stelsel van normen voor bijna alle menselijke gedragingen. Dit vernietigt de vrijheid om zichzelf te besturen. De individuen bevinden zich continu in een lege samenleving, met als enige ankerpunt de wet.
Liberalisme voor en na de val van de Muur
Deze kritiek is even oud als het liberalisme zelf. Hier wordt onrecht gedaan aan het liberalisme. Het liberalisme vóór de val van de Berlijnse Muur had een ander karakter dan daarna.
Het liberalisme voor de val van de Muur in 1989 ging uit van zelfbewuste, militante burgers die de vrijheid verdedigden als het resultaat van de westerse ontwikkeling (christendom en Verlichting). Ze leefden in de reeds bestaande maatschappelijke traditie. Het liberalisme na de val van de Muur is mondiaal en zonder vast ankerpunt. De sociale verzorgingsstaat is de heilstaat.
Zelfs voor eenvoudig huftergedrag (het beledigen van vrouwen in de publieke ruimte) is er geen buitenwettelijke remedie. Daarom worden er ook daarvoor strafbepalingen bedacht, omdat de burgers niet bij machte zijn om medeburgers met huftergedrag te corrigeren.
Het liberalisme na de val van de Muur is libertijns, en minder liberaal. Het liberalisme leeft en ademt in een weerbare samenleving met eigen tradities en moraal.
Hoe woke en inclusie wetgeving en politiek beïnvloeden
Niemand had voor de val van de Muur gedacht dat sociale genderstudies de biologie van de mens zouden kunnen definiëren. Wat de mens biologisch is, was altijd een exclusieve aangelegenheid voor biologen, medisch biologen en artsen.
Maar nu definiëren de cultuurstudies alle mogelijke genders en seksuele oriëntaties. Om een misvatting te voorkomen: het gaat hier niet om homoseksuelen of om een volwassen iemand die in een verkeerd lichaam zit. Evenmin gaat het hier om hoe individuen hun seksuele oriëntatie binnen de bestaande moraal en conventies vormgeven of veranderen.
Het private wordt juist in het liberalisme niet bepaald door het publieke of door wetenschappers: het individu bestuurt immers zichzelf.
Woke en inclusieve ideologieën seksualiseren de samenleving (en het recht) en onder het mom van racismebestrijding creëren ze de zwarte, gele of gekolonialiseerde mens. Cultuurkritiek wordt omgezet in de biologische sfeer en daarna in de wetgeving en politiek.
Deze nihilistische bewegingen aan de Amerikaanse universiteiten, als een onderdeel van de minst wetenschappelijke studies, dreigden het Amerikaanse recht en de politiek over te nemen. De geestelijke terreur bracht de dwang van nieuwe wetten en beleid voort.
Amerikanen verzetten zich daartegen en kozen voor Trump om daaraan een einde te maken. Amerika zag een leeggezogen Europa dat uit verveling en geestelijke leegte de islam gelijkstelt aan het joods-christelijke geloof en zijn tradities. In deze Europese radicale egalisering verdwijnen Europa en haar wortels in Athene, Rome en Jeruzalem. Amerikanen zagen in Kamala Harris een vertegenwoordiger van de Europese libertijnse cultuur. Daarom namen ze de gebreken van Trump voor lief.
De liberale zelfreflectie: bedreigingen en herstel
VVD-leider Dilan Yeşilgöz kritiseerde in haar HJ Schoo-lezing in 2022 de woke-ideologie als een gevaar voor de rechtsstaat en democratie. De liberale leider richtte haar pijlen op de giftige vruchten van postmodern liberalisme. Nu zouden de liberalen zich kunnen inzetten voor een overheid en een universiteit die met minder wetten en beleid de burgerlijke vrijheid respecteert en waarborgt.
Liberalen verloochenden nooit hun wortels, namelijk het protestantisme, oftewel de christelijke en verlichte ontwikkeling. De dreiging van Rusland en het islamisme (het Iraanse regime en anderen) biedt de liberalen een uitstekende gelegenheid om de tradities van voor de val van de Muur in ere te herstellen: de erkenning en verdediging van de westerse waarden intern en extern.
Liberale vrijheid is een voorwaarde voor individueel zelfbestuur.