In vervolg op In Europa ontbreekt het Mak aan souplesse (**)

Dat geschiedwetenschappers over het algemeen tolerante en vriendelijke mensen zijn, kun je zien aan hun omgang met Geert Mak. De jurist, journalist en oud-fractiemedewerker van de PSP wordt dikwijls als ‘historicus’ geafficheerd, hoewel hij nooit geschiedenis studeerde. Bij natuurkundigen of scheikundigen hoef je dat niet te proberen. Je wordt dan meteen als beunhaas van het erf gejaagd.

Mak daarentegen wordt door historici hooguit geattendeerd op de feitelijke onjuistheden, onbewezen stellingen en twijfelachtige vergelijkingen die zijn oeuvre ontsieren. Vooral zijn bestseller In Europa (2004), over de twintigste-eeuwse geschiedenis van ons continent, lag om die reden onder vuur. Zelfs De Groene Amsterdammer, waar Mak redacteur was, noemde het boek ‘niet echt geslaagd’.

Ook de 35-delige tv-versie van In Europa, medegefinancierd door het ministerie van Buitenlandse Zaken, kreeg veel kritiek. Zo signaleerde Willem Melching, universitair docent nieuwste geschiedenis, ‘een simplistische visie op de geschiedenis, onwetendheid over de laatste historische inzichten en slordigheden in het feitenrelaas’.

‘Geschiedschrijving heeft afstand nodig’

Toch ‘schreeuwde’ In Europa om een vervolg, schrijft Mak in Grote verwachtingen. Het boek begint waar In Europa eindigde – in 1999 – en loopt door tot 2019. Geschiedschrijving over een tijdvak dat nog niet droog is achter z’n oren, je kunt je afvragen of dat verstandig is. Geschiedenis, schreef de Amerikaanse dichter Robert Lowell, is ‘what you cannot touch’. Dat stadium heeft het Europa van Angela Merkel, Emmanuel Macron en Boris Johnson nog lang niet bereikt.

Heeft Mak zich dat niet gerealiseerd? Toch wel. ‘Geschiedschrijving heeft afstand nodig,’ schrijft hij al na vijf alinea’s. Maar op de 562 pagina’s die we dan nog hebben te gaan in Grote verwachtingen, wordt met dat inzicht weinig gedaan.

Mak is somber, dat merk je aan alles

In de linkse kringen waartoe de auteur behoort, is de perceptie van de Europese Unie en haar voorlopers nogal geëvolueerd: van een ‘belangengemeenschap van uitbuitende krachten’ annex ‘kapitalistische superstaat’ tot een project dat, aldus de proloog van Grote verwachtingen, zijn oorsprong vindt ‘in de idealen van de Verlichting, van de rechten van de mens, van vrijheid, gelijkheid en broederschap’.

Logisch dus dat Mak niet blij is met wat er de afgelopen twintig jaar in Europa is gebeurd. Overal ziet hij euroscepsis, populisme, nationalisme, neoliberalisme, islamofobie en ‘migrantenangst’. Terwijl we – het hoe en waarom blijft onduidelijk – juist ‘steeds meer behoefte’ hebben aan ‘nieuwkomers’.

Mak is somber, dat merk je aan alles. Aan de hand van anekdotes, reisverslagen en interviews pendelt hij als vanouds tussen het kleine, persoonlijke en het grote, filosofische. Maar de soepelheid is weg. Ook liefhebbers van Maks kenmerkende parlando-toon komen nog maar spaarzaam aan hun trekken.

Op de laatste pagina moet de onlangs overleden Hongaarse schrijver György Konrád eraan te pas komen om voor een relativerend slotwoord te zorgen. Ja, nationalisten hebben de toekomst in Europa. ‘Maar alles gaat ook weer voorbij, dat leer je als je wat langer leeft.’