Paus Franciscus leest graag anderen de les. In Hongarije adviseerde hij weer eens de grenzen wijd open te zetten voor vreemdelingen. Over de nadelige praktische gevolgen van zijn idealisme lijkt hij nooit na te denken, schrijft Gerry van der List.
In bijzondere omstandigheden kan de paus een belangrijke rol op het wereldtoneel spelen. De bevrijding van Oost-Europa is grotendeels toe te schrijven aan een Slavische paus, zei Michail Gorbatsjov bijvoorbeeld. De voormalige Sovjetleider doelde daarbij op de steun die Johannes Paulus II leverde aan het verzet tegen Moskou.
De Poolse kerkvorst reisde in 1979 naar zijn geboorteland en verklaarde daar het communisme min of meer de oorlog. De Poolse katholieken voelden zich gesterkt door zijn harde taal en bonden met het kruis in de hand de strijd aan met hamer en sikkel. Met succes.
In het buitenland werpt Franciscus zich op als moreel geweten
Maar dit was een heel aparte situatie. De Rooms-Katholieke Kerk heeft sowieso aan gezag ingeboet door de onthullingen over seksueel misbruik in eigen gelederen. Misdrijven waartegen Johannes Paulus II trouwens praktisch niets heeft ondernomen. De boel op orde krijgen in eigen huis blijkt bovendien geen makkelijke opgave. De huidige paus, geconfronteerd met allerlei tegenkrachten, oogt soms nogal onmachtig.
TIEN JAAR FRANCISCUS: HET VERWARRENDE PONTIFICAAT VAN EEN KNUFFELPAUSAf en toe krijg je de indruk dat Franciscus graag het eigen Vaticaan met al zijn weerspannige medewerkers ontvlucht. Hij gaat, ondanks zijn 86 jaren en ondanks zijn wankele gezondheid, graag op reis. In het buitenland kan hij heerlijk iedereen de les lezen en zich opwerpen als moreel geweten.
Poetin zal zich weinig gelegen laten liggen aan pauselijke oproepen
Al zijn mooie woorden werpen wel de vraag op of de paus niet een wat minder grote broek zou mogen aantrekken. Hij doet het voorkomen alsof hij de ideale bemiddelaar zou zijn tussen Rusland en Oekraïne, terwijl er geen enkele reden bestaat te geloven dat de oorlogszuchtige Russische president Vladimir Poetin zich iets gelegen zal laten liggen aan de pauselijke oproepen tot vrede.
Anders dan Polen herbergen de twee oorlogvoerende landen ook niet veel katholieken, die, aangemoedigd door de paus, op een of andere manier vrede dichterbij zouden kunnen brengen.
Moralisme van de paus gaat om intenties, niet om gevolgen
Daarbij komt dat de paus zich met zijn politieke opvattingen van een wereldvreemde kant laat zien. Zijn moralisme is, in de klassieke terminologie van de Duitse socioloog Max Weber, typische Gesinnungsethik, geen Verantwortungsethik. Dat wil zeggen: het gaat hem om de goede bedoelingen. Op haalbaarheid en op de praktische gevolgen van zijn idealen let hij niet.
Duidelijk komt dit naar voren in zijn steeds herhaalde pleidooien de grenzen wijd open te zetten voor vluchtelingen. Geen moment lijkt hij zich af te vragen hoe groot het maatschappelijk draagvlak voor massale immigratie is, en welke nadelige gevolgen een grote stroom nieuwkomers voor een samenleving kan hebben.
Franciscus leverde kritiek op het Hongaarse nationalisme
Afgelopen weekend was de paus in Hongarije. Hij deed daar mooie dingen. Zo luisterde hij naar Roma en bezocht hij een instituut voor kinderen met een beperking. Maar hij riep tijdens een openluchtmis in Boedapest ook weer op om de deuren open te zetten voor buitenlanders, daarmee impliciet kritiek leverend op het nationalisme van de Hongaarse minister-president Viktor Orbán.
Het zou kunnen zijn dat de zes miljoen katholieken die de meerderheid van de bevolking vormen in Hongarije, de christelijke liefde voor de vreemdeling een fraai uitgangspunt vinden waarmee ze straks aan de hemelpoort goede sier zouden kunnen maken. Maar het merendeel lijkt te beseffen dat het bestaan op aarde zonder al te veel uitheemse invloeden voorlopig makkelijker en aangenamer is.