Door druk vanuit Rusland en historisch lage gasvoorraden balanceert Nederland op het randje van een energiecrisis. Welke protocollen treden in werking bij een gastekort? Gelukkig is er ook goed nieuws.
1.
Wat is de situatie nu?
De totale gasvoorraad is historisch laag, omdat die vanaf de zomer onvoldoende is bijgevuld. Afgelopen zomer was er relatief weinig wind, waardoor de productie van windenergie tegenviel, schreef Marijn Jongsma al in september. En dus was er meer gas nodig om elektriciteit te produceren. Door hitte in bepaalde delen van de wereld draaiden de airco’s harder, waardoor die stroom hard nodig was.
Lees ook over dit onderwerp: Raken we ooit van aardgas los?
Omdat er nu een tekort dreigt, kopen bedrijven in de geliberaliseerde gasmarkt momenteel uit alle hoeken en gaten gas op. GTS, de beheerder van het landelijke gastransportnet, overlegt doorlopend met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), meldt de Telegraaf.
De Russische premier Vladimir Poetin voerde vorige week de druk om de pijpleiding Nord Stream 2 in gebruik te nemen, verder op. Hij draaide de Yamal-pijpleiding dicht. Daardoor stroomt gas al dagen van Duitsland via Polen in de richting van Rusland in plaats van andersom. Poetin is daarnaast ontevreden over de Europese kritiek op de opbouw van Russische troepen aan de grens met Oekraïne.
Door de hoge gasprijs viel in Nederland vorige week Naked Energy om. Sinds oktober heeft de Autoriteit Consument & Markt bij zes bedrijven de leveringsvergunning ingetrokken, bij een aantal vanwege faillissement door de hoge gasprijs.
2.
Welke protocollen treden in werking als het gas opraakt?
Hoe wordt gehandeld bij een gastekort, is vastgelegd in het Bescherm- en Herstelplan Gas. De minister van EZK neemt hierbij de besluiten. Het beleid is erop gericht huishoudens zoveel mogelijk voorrang te geven boven bedrijven en industrie.
Eerst moet uit ‘concrete, ernstige en betrouwbare informatie’ blijken dat gastekort kan leiden tot ‘het nationale crisisniveau’. Dan worden alle afnemers opgeroepen minder aardgas te verbruiken. Ook buurlanden wordt gevraagd op vrijwillige basis minder aardgas te verbruiken. Daarnaast wordt de Europese Commissie gevraagd om een‘regionale noodsituatie’ uit te roepen.
Dan volgt een ‘besparingstender’ voor minder afname. Daarbij hebben bedrijven vooraf met de overheid afspraken gemaakt over bij welke prijs zij bereid zijn af te zien van gasverbruik en wordt dit verbruik afgekocht. Helpt ook dat niet, dan wordt een extra heffing voor bedrijven op aardgas ingesteld.
Als met de voorgaande maatregelen nog onvoldoende is bereikt, kunnen bedrijven die die mogelijkheid hebben, worden gedwongen om over te schakelen op een andere brandstof, bijvoorbeeld olieproducten of biomassa. De overheid kan bedrijven ook dwingen elektriciteit te gebruiken die wordt opgewekt uit andere bronnen dan gas.
De overheid kan daarna bedrijven ‘afschakelen. Gevolgd door ‘niet door solidariteit beschermde afnemers’ (het MKB). Dat moet garanderen dat bijvoorbeeld stadsverwarmingsinstallaties, gezondheidszorg en ’essentiële sociale diensten’ stroom en warmte houden.
De stap erna is het aankloppen bij de buren: het ‘inroepen van onderlinge solidariteit tussen EU-lidstaten’. Hiervoor vraagt de minister van
EZK via de Europese Commissie aan bevoegde instanties in EU-landen waarmee het Nederlandse gastransportnet direct is verbonden (België, Duitsland, Verenigd Koninkrijk) en mogelijk ook met Frankrijk om geen gas uit Nederland af te nemen voor hun bedrijven.
Is dat ontoereikend, dan volgt het afschakelen van ‘door solidariteit beschermde afnemers’, zoals huishoudens, stadsverwarming en de gezondheidszorg. En als dan helemaal niets meer helpt, volgt de laatste stap: hele regio’s inclusief de export, ’technisch afsluiten’.
3.
Hoe is de situatie in het buitenland?
In het Verenigd Koninkrijk sprak Good Energy, een leverancier van groene energie, woensdag van ‘een nationale crisis’: zeker 26 aanbieders van elektriciteit zijn daar al omgevallen. ‘De groothandelsprijzen voor gas en stroom zijn tot ongekende hoogte gestegen in de afgelopen drie weken, waardoor voor elk bedrijf een extreem moeilijke werkomgeving is ontstaan in de industrie,’ zei Nigel Pocklington, CEO van Good Energy tegen The Financial Times.
EDF, nummer vier op die Britse energiemarkt, riep de regering maandag op in te grijpen om klanten te beschermen.
In Duitsland, Frankrijk en België is er minder energiecapaciteit vanwege uitvallende kernenergiecentrales; deels door storingen, deels door onderhoud. Daardoor is meer gas nodig. Door het sluiten van de Yamal-pijpleiding troffen in Oost-Europa black-outs twee miljoen Kosovaren na uitval van de energienetwerken. Servië schakelde noodgedwongen klanten af van het elektriciteitsnetwerk.
4.
Wat is het goede nieuws?
Na een recordhoogte van ruim 180 euro per megawattuur (MWh) vorige week dinsdag daalde de Europese gasprijs zaterdag ineens hard, waarschijnlijk vanwege Amerikaanse schepen met vloeibaar aardgas die hun koers hebben gewijzigd naar Europa. Minstens tien tankers besloten midden op de oceaan hun gas aan Europa te verkopen, vanwege de hoge tarieven hier. Ook vanuit Azië komen tankers met vloeibaar LNG naar Europa. Dat is eenvoudig aan te sluiten op het Europese netwerk, bijvoorbeeld in de haven van Rotterdam.
Lees ook: De prijs voor gas in de Verenigde Staten is zo’n dertien keer lager dan hier, en dus loopt de Amerikaanse gasexport op volle toeren. Normaal leveren de Amerikanen voornamelijk aan Azië, omdat Europa het meeste gas importeert uit Rusland.
De gasprijs staat dinsdag 28 december op 105 euro per megawattuur (MWh).