Accijnsverhogingen op rookwaren brachten de afgelopen jaren flink minder op dan verwacht. Het aantal rokers neemt wel weer licht toe.
De roker kreeg er in de afgelopen jaren flink van langs. Samengepakt in cirkels op treinstations en zonder rokertje in rookvrije cafés moesten zij tevens toezien hoe de prijs van hun geliefde nicotineproduct steeds duurder werd. Zo kostte in 2009 een pakje Marlboro-sigaretten met negentien stuks 4,50 euro. Nu kost zo’n pakje met twintig sigaretten 6,70 euro.
Grote stappen
Deze flinke prijsstijging komt doordat de accijnzen op tabak sinds 2011 met grote stappen verhoogd zijn, bedoeld om de overheidsfinanciën op orde te brengen. Is dat gelukt?
Nee, zeggen brancheorganisaties NSO en Tabaks- en Zoetwarenhandel Nederland, die de belangen behartigen van de tabakswinkels en groothandels. Zij beweren dat de vier accijnsverhogingen op tabak in de afgelopen zes jaar niet de door de overheid geplande 750 miljoen extra, maar juist 47 miljoen minder inkomsten heeft opgeleverd.
Instabiele inkomsten
In het financieel jaarverslag van het rijk over 2016 staat inderdaad dat rookwaren 2.478 miljoen euro aan accijns opbrachten, 47 miljoen euro minder dan in 2011, toen rokers de staat 2.525 miljoen euro opleverden.
Het Ministerie van Financiën zegt de conclusies van de tabaksindustrie voor kennisgeving aan te nemen. De woordvoerder erkent dat in de afgelopen zeven jaar de accijnstarieven enkele keren fors verhoogd zijn om de overheidsfinanciën op orde te brengen.
Dat plan is mislukt, zegt directeur Corporate Affairs Peter van den Driest (45) van Phillip Morris Nederland. De schoksgewijze verhogingen hebben volgens hem de markt juist verstoord, waardoor de inkomsten van de overheid instabiel werden. Dit kwam volgens hem mede doordat rokers overstapten op illegale of in buurlanden gekochte sigaretten en shag.
Weer meer rokers
Daarnaast kiezen rokers er steeds meer voor om zelf sigaretten te rollen omdat de accijnzen op rooktabak (zoals shag) minder hoog zijn. Zo stelt EY (voorheen Ernst & Young) in een onderzoek, gedaan in opdracht van Phillip Morris, dat als één roker van een pakje sigaretten per dag, die elk jaar 1.328 euro aan accijnzen betaalt, overstapt naar rooktabak de schatkist jaarlijks minstens 785 euro aan accijnzen misloopt.
Het aantal rokers neemt niet af door de accijnsverhogingen. Tot 2012 daalde het aantal rokers elk jaar, blijkt uit cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Sindsdien neemt het aantal rokers tot 2015 elk jaar lichtjes toe. In dat jaar rookte bijna één op de drie mannen wel eens. Bij vrouwen was dat ruim één op de vijf. Daarmee ligt het aantal rokers nog wel lager dan in 2010.
In 2016 werden nog weer meer sigaretten gerookt, althans volgens onderzoek dat de tabaksindustrie heeft laten uitvoeren. Advieskantoor KPMG concludeerde in een rapport dat Nederlanders in 2016 zo’n 200 miljoen sigaretten meer rookten dan in 2015.
Simon Rozendaal: Het nieuwe roken: nu mét steun uit de tabaksindustrie
Ontmoedigingsbeleid
Arts-epidemioloog Esther Croes (50) van het Trimbos-instituut heeft haar twijfels. ‘Ik verwacht geen stijging van het aantal rokers en ik heb geen reden te vermoeden dat rokers meer sigaretten zijn gaan roken’. Het instituut publiceert eind augustus zijn eigen analyse van de toestand in rokersland
Croes vindt dat de accijnsverhogingen redelijk geleidelijk zijn ingevoerd en passen in het brede pakket aan overheidsmaatregelen, zoals bijvoorbeeld de waarschuwende afbeeldingen op de pakjes, de leeftijdsverhoging en het vergemakkelijken van zorg en advies over stoppen met roken.
Volgens haar blijkt uit onderzoek dat het stapsgewijs verhogen van de accijnzen op tabak één van de meest effectieve maatregelen is voor de preventie van roken. Vooral bij jonge mensen: ‘De eerste sigaretten krijgen jongeren van anderen, maar als ze uiteindelijk zelf de sigaretten moeten kopen, schrikt de hoge prijs af.’
Rokende scholieren
Inderdaad: het aantal dagelijks rokende scholieren neemt fors af, van 6,3 procent in 2011 naar 3,1 procent in 2015. Die daling is trouwens al wat langer aan de gang. In 1996 rookten 15,5 procent van de scholieren nog dagelijks.
Volgens Van den Driest van Philip Morris is het een misverstand dat de tabaksindustrie de accijnsverhogingen wil tegenhouden. Ook vanuit het gezondheidsperspectief gezien vindt hij het juist een verstandige maatregel. Hij is wel voor geleidelijke accijnsverhogingen.
‘Wij pleiten voor een accijnsplan dat meer gericht is op de lange termijn. Bijvoorbeeld, door een meerjarig beleid in te voeren met stapsgewijze verhogingen van de accijnzen waarbij het nog steeds grote verschil in accijnsdruk tussen sigaretten en shag wordt verkleind.’