Buitenstaander moet na aangifte bezem halen door Belastingdienst

Het ministerie van Financiën heeft aangifte gedaan tegen ambtenaren van de Belastingdienst. Het Openbaar Ministerie gaat onderzoek doen naar mogelijke wetsovertredingen. Dat maakten de staatssecretarissen van Financiën, Alexandra van Huffelen en Hans Vijlbrief (beiden D66), dinsdag bekend. Twee buitenstaanders moeten de dienst nu gaan leiden.

Waarom is er aangifte gedaan?

Het is al maanden chaos bij de Belastingdienst. De aangifte is een nieuwe stap in een strijd tussen de politieke leiding en de ambtenaren van de organisatie. Eerder trad Menno Snel af als staatssecretaris verantwoordelijk voor de Belastingdienst, wegens de misstanden bij de dienst rond het onterecht terugvorderen van kinderopvangtoeslagen bij ouders.

Na het aftreden van Snel zei verantwoordelijk minister van Financiën Wopke Hoekstra dat hij ‘geen indicaties’ had om ambtenaren te vervolgen wegens de misstanden. Dat is veranderd na een ‘second opinion’ van een extern adviseur. Zo schrijven staatssecretarissen Van Huffelen en Vijlbrief, de opvolgers van Snel, in een brief aan de Tweede Kamer.

Volgens de externe adviseur, advocaat Hendrik Jan Biemond, hebben ambtenaren zich van 2013 tot 2017 mogelijk schuldig gemaakt aan ‘beroepsmatige discriminatie’ door in zaken te oordelen op basis van afkomst en knevelarij: het vorderen van een betaling terwijl de ambtenaar weet dat de persoon die niet is verschuldigd. Het Openbaar Ministerie gaat onderzoeken of ambtenaren de wet hebben overtreden.

Hoe zeldzaam is zo’n aangifte?

Volgens emeritus hoogleraar Nederlandse politiek Joop van den Berg is dit een unieke situatie: ‘Ambtenaren of politici zijn wel eens vervolgd door bedrijven of burgers, maar nu doen politici aangifte tegen hun eigen ambtenaren. Dat laat zien dat daar een hoop mis is.’

Bij misstanden van ambtelijke organisaties zijn politici altijd politiek eindverantwoordelijk, legt Van den Berg uit. Maar nu de wet door ambtenaren mogelijk zelf is overtreden, speelt dat geen rol als de minister of staatssecretaris niet op de hoogte was van het handelen van de ambtenaren.

Opvallend is dat de Kamer eerder al aandrong op een onderzoek, maar de bewindspersonen zagen daar toen de noodzaak niet van in. Volgens Van den Berg zal er nu een serieus vermoeden zijn dat wetten zijn overtreden: ‘Als de politici dan zelf geen aangifte doen, is dat ook een overtreding van de wet.’

Wat zijn de politieke gevolgen?

Van den Berg vermoedt dat de Kamer extra uitleg over de aangifte zal vragen aan de staatssecretarissen Van Huffelen en Vijlbrief, want het doen van aangifte is echt een paardenmiddel. ‘Het laat de wanhoop van de politici zien’.

Woensdag zette het kabinet een nieuwe stap in de hervorming van de Belastingdienst. Waar tijdens de toeslagenaffaire de Belastingdienst onder leiding stond van één topambtenaar, wordt de dienst opgeknipt in drie delen met elk een eindverantwoordelijke ambtenaar. Twee van de drie nieuwe topambtenaren komen uit het bedrijfsleven. De vorige topambtenaar, directeur-generaal Jaap Uijlenbroek, werd in januari al ontslagen.

Wat betekent de aangifte voor ambtenaren bij de Belastingdienst?

Inmiddels zijn nog vijf ambtenaren van de Belastingdienst op non-actief gesteld door het onderzoek van Hendrik Jan Biemond. Wie dat zijn en waar zij werkten, is niet bekendgemaakt, om het onderzoek van het Openbaar Ministerie niet in de weg te zitten.

Daarom worden in de aangifte ook geen namen genoemd van ambtenaren die verdacht worden van misdrijven. Wel specificeren Van Huffelen en Vijlbrief een aantal afdelingen en werkzaamheden waar de misdrijven mogelijk zijn gebeurd.

Zo komt het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) vaak naar voren in de aangifte. Het CAF-team behandelde zaken waarbij georganiseerde fraude werd vermoed. Naar schatting zijn duizenden ouders in aanraking gekomen met dat team.