Helder communiceren. Dat is de ambitie van Corien Wortmann-Kool (56), sinds dit jaar ABP-bestuursvoorzitter. ‘De nullijn maakt je pensioen nog niet waardeloos.’
Hoeveel van de 2,8 miljoen deelnemers van het grootste pensioenfonds van Nederland haar naam kennen? Ze zou het niet weten. Bestuursvoorzitter Corien Wortmann-Kool wil zelf zo veel mogelijk te weten komen van haar omvangrijke achterban.
Wat hun pensioenbehoeftes zijn, hoe ze tegen ABP aankijken, en wat ze van het fonds verwachten. ‘Een gescheiden politieman van 55 jaar kijkt anders tegen zijn pensioen aan dan een jonge docent, of een ambtenaar van het ministerie van Financiën.’
De begin dit jaar aangetreden bestuursvoorzitter ziet in heldere communicatie de enige mogelijkheid, voor alle Nederlandse pensioenfondsen trouwens, om het vertrouwen te herstellen, dat een fikse deuk opliep door de financiële crisis.
Wortmann voegde de daad bij het woord door in een stand op de Libelle Zomerweek te gaan staan. Ze wist dat vrouwen nauwelijks geïnteresseerd zijn in pensioenkwesties. Ze wist een jonge vrouw over te halen om zich in haar pensioensituatie te verdiepen, best een knappe prestatie.
Buiten de financiële sector is de politicoloog Wortmann een relatief onbekende vrouw. In de financiële wereld kennen ze haar des te beter. Als vicefractievoorzitter van de grootste fractie in het Europees Parlement, de christen-democratische EVP, stond ze aan de wieg van de zwaarbevochten bankenunie. In december 2011 onderhandelde ze met de Europese ministers van Financiën over het strenger handhaven van de Europese begrotingsregels.
En op 20 maart vorig jaar onderhandelde ze nog zestien uur met Eurogroep-voorzitter Jeroen Dijsselbloem over het zogeheten resolutiemechanisme: Europese regels die gelden zodra een grote bank in problemen raakt.
De onderhandelingen waren pittig. ‘Het ging hard tegen hard. De Franse president wilde dat de politiek het voor het zeggen zou hebben. De Fransen zetten dingen graag naar hun hand.’ Hoe ze haar zin kreeg? ‘Vasthouden. Als je overtuigd bent dat je voor het goede strijdt, moet je vasthouden.’
Ze zag de Fransen uiteindelijk ‘terugdeinzen’ tijdens de onderhandelingen. ‘Ze wilden het zelf regelen als een van hun banken in de problemen zou komen. Maar je kunt dan niet weken polderen. In zo’n geval moet je snel kunnen ingrijpen om het vertrouwen in de bankensector te herstellen.’
Ze stelt tevreden vast dat er ‘een autoriteit met tanden’ is gekomen, met een Nederlandse bestuurder, Joanne Kellermann. Wortmanns sleutelrol tijdens de onderhandelingen is waarschijnlijk goed voor meer dan een voetnoot in de economische geschiedschrijving.
Wortmann groeide op in de Alblasserwaard, in een ‘liberaal-christelijk’ gezin. Haar vader, die een agrarisch makelaarsbedrijf runde, was actief in de lokale politiek voor de protestantse CHU. Op 28-jarige leeftijd zat ze al in de directie van een modebedrijf van haar schoonfamilie. ‘Die ervaring in het bedrijfsleven heeft mij gevormd, omdat je daardoor beter weet wat wet- en regelgeving inhoudt. Je leert dat je met wetgeving niet je doel voorbij moet schieten.’
Pensioenfondsen zijn mede financieel in de knel gekomen door strengere wetgeving, die hen dwingt om de waarde van hun verplichtingen te berekenen aan de hand van de huidige lage rente. Hoe lager die rente, hoe hoger de verplichtingen op de balans moeten worden gezet. Dit drukt de dekkingsgraad zo ver omlaag, dat de meeste fondsen jaren de pensioenen niet meer aan de inflatie kunnen aanpassen.
Is de wetgever doorgeschoten? ‘De rentestand laten we nu wel heel hard doortikken,’ zegt Wortmann. ‘De duimschroeven zijn volgens mij te strak aangedraaid.
‘Het gaat ook om wat we aan beleggingswinsten kunnen boeken. Die zijn heel behoorlijk. In die zin doen we het heel goed. Ik vind het wel wrang dat gepensioneerden nu vragen: waar blijft al dat geld?’ Werknemers en gepensioneerden hebben gedacht dat de pensioenen jaarlijks geïndexeerd zouden worden. Nu dit onjuist blijkt te zijn, staat het vertrouwen in fondsen onder druk.
‘Dat er risico’s aan pensioen zitten, daar hebben we te lang over gezwegen.’ Wortmann wil deelnemers helder en eerlijk vertellen wat ze kunnen verwachten. ‘Voor de komende jaren is dat de nullijn. Dat komt ook door de wetgeving. De nullijn maakt je pensioen nog niet waardeloos.’
Het vertrouwen in het pensioenstelsel is verder ondermijnd door het veelbekeken tv-programma Zwarte Zwanen van omroep MAX. De documentaire was kritisch over vermogensbeheerders die pensioengeld beheren, en daaraan fors verdienen dankzij beloningen die aan beleggingsprestaties zijn gerelateerd.
Wortmann keek ook. ‘Ik vond dat het evenwichtige beeld wel wat achter de horizon verdween. Alsof al het geld in de zakken van anderen terechtkwam. De documentaire deed geen recht aan de grote veranderingen in de pensioensector.’ Over de omstreden prestatiebeloningen oordeelt ze genuanceerder dan de makers van Zwarte Zwanen.
‘Hoge rendementen zijn altijd gekoppeld aan prestatiebeloningen,’ zegt ze. En ook aan hoge risico’s, zo leert de beleggingstheorie. ‘Omdat die rendementen straks meer pensioen opleveren, kan ik het voor mezelf uitleggen.’