Zo voorkom je ruzie over Gaza of de PVV bij het kerstdiner

De feestelijke familiediners dreigen steeds meer te ontaarden in politieke ruzies. Vermijd schreeuwpartijen door beter te luisteren, adviseert psychiater Esther van Fenema op EW Podium.

Met de feestdagen staan ook potentiële familieconflicten voor de deur. In tijden van polarisatie is er tijdens het kerstdiner een extra groot risico op oververhitte discussies en slaande deuren, en uiteindelijk op onherstelbaar verbroken relaties. Zeker als er sprake is van onderliggende spanningen en te veel drank.

Uit recent onderzoek door de EO blijkt dat een kwart van de Nederlanders ruzie heeft gehad vanwege corona. Het Israël-Palestinaconflict en de afgelopen verkiezingen spelen een rol in verdere polarisering, zowel op samenlevingsniveau als tussen individuen.

Polariseren als afweermechanisme

In discussies over beladen maatschappelijke onderwerpen ligt de focus tegenwoordig vaak op tegenstelling en conflict, waarbij andere standpunten dan de jouwe al snel worden afgeserveerd als ‘gevaarlijk’ en ‘fout’. De landelijke talkshowtafels geven niet het goede voorbeeld: ophef door het ‘voor’- of ‘tegen’-kamp bepaalt of een uitzending is geslaagd.

Polariseren is natuurlijk van alle tijden. Het is een bekend afweermechanisme, om weer greep en een gevoel van controle te ervaren. Onze tijd wordt gekenmerkt door ongekende complexiteit, mede door digitalisering en globalisering. Terugtrekken in je eigen, meestal behapbare, realiteit is er niet meer bij als je continu wordt geconfronteerd met de dynamiek en problemen uit alle uithoeken van de wereld. Verschansen in het gelijk van je eigen bubbel is soms de enige manier om gevoelsmatig niet ten onder te gaan aan de chaos, onzekerheid en gebrek aan regie.

Verbinding begint met luisteren

Deze verkramping maakt de samenleving kwetsbaar. De ogenschijnlijk heftige tegenstellingen raken ons ten diepste. Tot de tanden toe bewapend beschieten we de ander vanuit onze loopgraaf, met als doel totale vernietiging van alles wat we niet goed meer verdragen. Meestal nog voordat we onszelf de rust hebben gegund om het onderliggende perspectief te verkennen.

Als psychiater word ik dagelijks geconfronteerd met werkelijkheidsbelevingen die volstrekt niet overeenkomen met die van mijzelf. Ideeën en opvattingen die absurd en soms volstrekt abject zijn, maar waarnaar ik eerst moet luisteren om een idee te kunnen vormen van iemands onderliggende waarden. Ik word pas geacht in te grijpen als iemands realiteit zo verwrongen is, dat hij een gevaar betekent voor zichzelf of zijn omgeving.

De verbinding met de mens tegenover me begint altijd met luisteren en een poging doen om je in te leven. Mensen worden razend als ze het idee hebben dat ze niet worden gehoord en er dus niet toe doen voor de ander. In feite komt dit neer op het ondraaglijke gevoel dat je bestaansrecht wordt ontkend.

Vrede op aarde begint met de ander willen verstaan

In zijn boek The Righteous Mind (2012) beschrijft de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt hoe linkse mensen het asociaal vinden dat rechtse mensen het als vrijheid zien om met een geweer te kunnen lopen. Maar als je je echt verdiept in de waarden van deze mensen, concludeert Haidt, dan zie je dat ze vaak iets willen beschermen of ergens voor willen zorgen. Denk aan veiligheid of traditie.

Lees verder onder de video

In tijden van complexiteit en controleverlies is het een ongelooflijke uitdaging om oprecht nieuwsgierig te zijn naar andermans perspectief. Zeker als je bang bent dat iemands onderliggende waarden anders zijn dan de waarden waar jij voor staat. Dat vraagt om serieuze inspanning, waarbij het verkennen van elkaars perspectief niet automatisch betekent dat je daarin meegaat of dat je moet doen wat de ander vindt.

Wat is het alternatief? Een ander perspectief vermijden of uit de weg gaan, staat haaks op samenleven. De samenleving aanpassen aan je eigen gelijk, bracht nooit veel goeds. Vrede op aarde begint met de ander willen verstaan. Dan blijkt begrenzen in de praktijk meestal niet eens nodig te zijn.