Het is een misvatting dat zowat alle jongeren de vrije markt hekelen. Wel hebben zij, van links tot rechts, terechte kritiek op het ongebreidelde kapitalisme. De excessen daarvan moeten we aanpakken, zonder het kind van de vrije markt met het badwater weg te gooien, schrijft politicoloog en liberaal Maartje Schulz in een artikel voor EW Podium.
Socialisme is hot, kapitalisme is not. Zeker onder jongeren. Dat kan haast de enige conclusie zijn voor wie de discussie in de media volgt over het kapitalisme. ‘Zolderkamercommunisten’ fantaseren over een marxistische staat. En clubjes jongeren lopen buiten rondjes onder de vlag van een socialistische wandelvereniging. De afkeer van het kapitalisme beperkt zich niet tot enkele jonge socialisten op een zolderkamer of in de natuur. Het Britse liberale weekblad The Economist zette ‘the rise of millennial socialism’ in 2019 al op de cover, en verwees in het bijbehorende artikel naar een peiling van onderzoeksbureau Gallup, waaruit blijkt dat iets meer dan de helft van de Amerikaanse jongeren een positieve kijk heeft op het socialisme.
Maartje Schulz (1992) is politicoloog en wetenschappelijk medewerker bij de TeldersStichting, het wetenschappelijk bureau ten behoeve van het liberalisme gelieerd aan de VVD. Daarvoor werkte ze twee jaar als redacteur binnenland en economie bij EW. Zij schreef mee aan het onlangs verschenen boek Een markt voor ons allemaal, in opdracht van de TeldersStichting.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Meeste jongeren zijn liberaal
Je zou bijna vergeten dat er ook jongeren zijn die vertrouwen hebben in de markt en níet vinden dat het kapitalisme volledig te gronde moet worden gericht. Dat zijn er in Nederland vast meer dan het soms lijkt, aangezien uit onderzoek van Ipsos blijkt dat de VVD en D66 ook de twee grootste politieke partijen zouden zijn geworden als alleen jongeren hadden gestemd tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in maart.
Binnen die groep vallen Ruben Oude Engberink (24) en ik zelf (28): twee jonge liberalen die meeschreven aan een boek van de TeldersStichting over de toekomst van de vrije markt. In dit boek, Een markt voor ons allemaal, maken wij onderscheid tussen waardering voor de heilzame werking van de markt enerzijds en een blind vertrouwen in kapitalisme anderzijds. Wij pleiten niet voor ‘laissez-faire’. Een markt moet zich binnen kaders begeven en spelregels hebben om goed te functioneren. Op de uitwassen van het kapitalisme valt genoeg kritiek te leveren.
Niet het kapitalisme moet in de ban
Maar er schuilt een groot gevaar in het idee om het kapitalisme dan maar volledig in de ban te doen. Het belang van privaat eigendom kan niet genoeg worden onderstreept. Er kan immers pas vrijheid bestaan als er privaat eigendom is. Ga maar na: als de overheid de gehele media en boekdrukkunst zou beheren, is er geen vrijheid van gedachte en uiting. De Oostenrijkse econoom en politiek filosoof Friedrich von Hayek schreef het al in zijn boek The Road to Serfdom (1944):
It is only because the control of the means of production is divided among many people acting independently that nobody has complete power over us, That we as individuals can decide what to do with ourselves.
Om diezelfde reden is er meer concurrentie nodig in de sociale media in plaats van een machtsconcentratie bij de Big Tech, internetgiganten Google, Facebook, Apple en Amazon.
Lees ook dit interview met de zoon van Milton Friedman, David D. Friedman: ‘Niets verslaat de vrije markt’
Daarnaast moet niet worden vergeten dat liberale samenlevingen met een vrije markt in de afgelopen decennia een ongekende welvaartsgroei hebben doorgemaakt. Ook de extreme armoede daalde enorm, zelfs wereldwijd. En het aantal kinderen en jongeren dat onderwijs geniet, is gigantisch gestegen. Het belang van welvaartscreatie, en de marktdynamieken die daaraan mede ten grondslag liggen, vergeet links nogal eens. Daar reppen ze vaak over een ‘eerlijkere’ verdeling. Maar er moet wel eerst iets te verdelen zijn – en het liefst veel meer dan ‘iets’.
Kapitalisme moet geen doel, maar middel zijn
Gaat alles dan goed? Nee. Zeker voor jongeren zijn er terechte zorgen. Bijvoorbeeld als het gaat om starterswoningen, klimaat (we moeten nu echt eens werk maken van een goede internationale CO2-beprijzing – ja, ook voor de industrie), studieschulden, onzekere tijdelijke contracten en de toekomst van hun pensioen. In Een markt voor ons allemaal pleiten wij voor een liberalisme waarbij elke jongere kansen krijgt. Goed onderwijs is daarbij cruciaal. De drempels moeten laag zijn. Het zou goed zijn het systeem van de basisbeurs te heroverwegen. Ook moeten we ervoor waken dat jongeren niet (nog meer) de dupe raken van de coronacrisis. Het is oneerlijk als het grootste deel van de kosten van de crisis op de schouders zou belanden van de jonge en toekomstige generaties.
Lees ook dit omslagverhaal terug: De geruisloze invoering van het socialisme
Eén ding hebben we trouwens wel gemeen met de (jonge) communisten, namelijk wanneer zij zeggen dat de samenleving moet draaien om mensen, en niet om ‘de dictaten van het kapitaal’. Ook wij liberalen zijn geen fan van geprivilegieerd grootkapitaal, machtsconcentratie en gevestigde belangen. Dat was de grondlegger van de vrije markt, Adam Smith (1723-1790), ook al niet. De markt moet voor ons allemaal werken, niet andersom. Kapitaal is bovendien niet het heilige doel voor liberalen – vrijheid en zelfbeschikking zijn het doel. Wij spreken daarom liever over de vrije markt, dan over het kapitalisme. Het waarborgen van concurrentie op die markt is essentieel. Stevige concurrentie zorgt er bijvoorbeeld voor dat mensen qua werk de keuze hebben uit verschillende bedrijven met goede lonen en arbeidsvoorwaarden.
Ons heil verwachten van het socialisme is niet het antwoord op reële zorgen en onzekerheden. Het socialistische experiment is in het verleden steevast mislukt. Alleen de markt is in staat om te gaan met de complexiteit van de economie en welvaart te creëren. Bovendien schort het in socialistische systemen nogal aan hetgeen wij als liberalen het allerbelangrijkst vinden: de individuele vrijheid. Beter dus dan het huidige systeem naar de prullenbak te verwijzen, is om het systeem zo aan te passen dat het aansluit bij de wereld van vandaag en morgen.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar ewpodium@ewmagazine.nl. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.