De almacht van aandeelhouders in een onderneming lijkt meer en meer een achterhaald concept. Tijd om ondernemingen opnieuw en beter in te richten, zoals volgens het steward ownership model, schrijft jurist en historicus Jaap van den Broek in een artikel voor EW Podium.
Waarom er mensen zijn die een douchegordijn van de Blokker verkiezen boven zo’n glazen deurtje, is mij een raadsel. Het koddige printje plakt per definitie tegen uw onderbeen, de onderste rand heeft een kleur zonder naam en na een week dondert de rails van de muur terwijl u uw handdoek pakt. Nee, dan de rechtsfilosofie, daar hebben ze pas gordijnen. Niet een gouden prachtexemplaar als in het kantoor van Thierry Baudet, maar een waterdichte, elegante variant. Dat zit zo.
Jaap van den Broek (1988) is advocaat. Hij begeleidt investeringen in start-ups en probeert verstandige dingen te schrijven over de nieuwe economie.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
De godfather van de moderne rechtsfilosofie, John Rawls, vond dat je een maatschappij zo moest inrichten alsof je erin zou stappen vanachter een gordijn, onwetend welke plek je vervolgens in die maatschappij zou vervullen. Geen idee waar je wieg staat, hoe vermogend je ouders zijn, welke kleur je hebt en meer van dat al. Vanachter dit ‘gordijn van onwetendheid’, zo dacht Rawls, zouden u en ik de maatschappij op een voor iedereen zo gunstig mogelijke manier inrichten. Staat u in het stemhokje – weliswaar zonder gordijn bij de afgelopen verkiezingen – dan stemt u dus niet voor eigen belang of parochie, maar voor the greater good.
Het vennootschappelijk contract is kapot
Waar politieke partijen vaak in hun grondbeginselen hebben verankerd dat ze er voor álle Nederlanders zijn (TRaP eR nIeT iN!), ligt het primaat van de belangen binnen een onderneming in beginsel bij één groep: haar aandeelhouders. De aandeelhouders benoemen en ontslaan de bestuurders, de aandeelhouders krijgen dividend en de aandeelhouders – te hunner verdediging – dragen ook het risico als het misgaat met het bedrijf. Het vennootschappelijk contract, zo u wilt.
Maar dat vennootschappelijk contract is kapot. Het risico dat aandeelhouders lopen, staat niet meer in verhouding tot de winsten die zij ontvangen. De maatschappij schreeuwt – terecht – moord en brand dat aandeelhouders van (beurs)vennootschappen slapend rijk worden over de ruggen van werknemers, (schijn)zelfstandigen, leveranciers en milieu. Zelfs premier Rutte gaf in 2019 in zijn speech op het VVD-festival – zo heet dat nu eenmaal – grote, in Nederland gevestigde ondernemingen die wél dividend uitkeerden of aandelen inkochten maar nauwelijks loonsverhogingen doorvoerden, een veeg uit de pan.
Corona toonde de macht van de aandeelhouder
Aan het begin van het coronatijdperk liet een aantal van dit soort ondernemingen zich pas echt in de kaarten kijken. Vele – vaak gesouffleerd door Angelsaksische aandeelhouders – verlengden eenzijdig de betalingstermijn om hun cashpositie niet in gevaar te brengen. Booking, dat in 2019 nog voor 8 miljard euro aan eigen aandelen inkocht en 5 miljard aan dividend aan haar aandeelhouders uitkeerde, leek het verstandig om ruim 61 miljoen euro aan NOW-steun te vragen.
Meer van Jaap van den Broek: Waarom werknemersparticipatie geen vies woord is
Vriend en vijand waren het erover eens dat zulk gedrag haaks staat op de Nederlandse poldergedachte dat de belangen van alle betrokkenen (of stakeholders) moeten worden gewogen bij de bedrijfsvoering. De crisis bracht de grootste makke van deze polder aan het licht. Alle corporate governance codes, sustainability indices en ondernemingsraadtrajecten ten spijt: zolang de aandeelhouder uiteindelijk de touwtjes in handen heeft, zal zijn belang prevaleren. Dat is niet per definitie goed of slecht, maar eerder een logisch gevolg van een weeffout in de huidige uitwerking van het vennootschappelijk contract.
De onderneming bekeken vanachter een gordijn
De kunst is dan ook vanachter het gordijn van Rawls te kijken naar de onderneming zoals we kijken naar de maatschappij. Als u niet zou weten welke rol u in een bedrijf zou vervullen (bestuurder, aandeelhouder, toezichthouder, werknemer, leverancier, et cetera), hoe zou u uw bedrijf dán inrichten?
Een mogelijk antwoord hierop is een bedrijfsmodel dat steeds sneller terrein wint. Bij steward ownership worden de zeggenschap en het economisch eigendom van een onderneming gesplitst. In andere woorden: aandeelhouders verdienen nog steeds (conform de contractuele afspraken met de onderneming) aan hun investering, maar kunnen niet meer de bestuurder (of steward) de laan uitsturen als die niet alle winst uitkeert. Zo blijft het duurzame karakter van de onderneming gewaarborgd en lopen bestuurders niet langer aan de leiband van kwaadwillende aandeelhouders.
Ondernemingen gedijen beter bij het ‘steward model’
Dit model is meer dan een linkse hobby. Van oudsher is een groot aantal familiebedrijven steward owned, en ook een groeiend aantal Nederlandse start-ups is volgens het steward-model ingericht (zie bijvoorbeeld MoonBack, een crowdfunded alternatief voor Booking). In Duitsland is de continuïteit van giganten als Bosch (van de boren) en Zeiss (van de lenzen) al sinds jaar en dag gewaarborgd doordat deze bedrijven op basis van het steward-model hun miljoenen verdienen.
Lees ook dit commentaar van Nicolette van den Hout: Leve de aandeelhouders met maatschappelijke antenne
Met een bedrijf is het net als met een fatsoenlijk horloge: het is nooit echt van jou, omdat je er slechts op past voor de volgende eigenaar. Steward ownership verankert die gedachte in de essentie van een onderneming. Als Blokker dat principe nou ook omarmt én met glazen douchedeurtjes in plaats van douchegordijnen komt, dan blijft de volgende generatie een hoop leed bespaard.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar ewpodium@ewmagazine.nl. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.