Terwijl Griekenland en Italië nog altijd kampen met de instroom van illegale immigranten, is de Europese grens ook bij Spanje bepaald niet waterdicht. Daar gebruikt de Marokkaanse regering migratie als wapen om de EU te chanteren, schrijft Leon Baten in een artikel voor EW Podium.
Maandag 17 mei 2021. Een uitzonderlijke dag in het Spaanse havenstadje Ceuta. Er is paniek, het luchtalarm loeit. Waar de Spaanse kust bekend staat om zijn uitgaansgelegenheden, tapas en de zon, is het in Ceuta dagelijks een heel ander verhaal. Deze Spaanse exclave op het Noord-Afrikaanse continent, gelegen aan de Straat van Gibraltar, is ten prooi gevallen aan een ongekende asielinvasie. Bij het ochtendgloren beginnen achtduizend asielzoekers hier, bij het Spaanse stadje met 84.000 inwoners, hun bestorming van Europa. Duizenden mannen klimmen over de hekwerken, varen met boten de stranden op en rennen de stad in. Zij vonden een zwakke plek in de grenzen van Europa: de Marokkaans-Spaanse grens bij Ceuta.
Leon Baten (2002) is beleidsmedewerker voor de Tweede Kamerfractie van JA21 en was kandidaat-Kamerlid. Als student European Studies en auteur van het boek Europees Verval (2020) koestert hij een grote interesse in de Europese Unie en in politiek in het algemeen.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Schengen in Afrika
De afgelopen jaren is het Spaanse, aan Marokko grenzende Ceuta, onderdeel geworden van de nieuwe westelijke asielroute. Een paar honderd kilometer verderop ligt Melilla, die andere Spaanse exclave in Afrika, grenzend aan Marokko.
Als autonome steden maken zij deel uit van de EU, zij het met een aantal belangrijke uitzonderingen. Zo zijn EU-regelgeving inzake het douanebeleid en het gemeenschappelijk handelsbeleid niet van toepassing op Ceuta en Melilla, net als het vrije verkeer van goederen en het Europese visserij- en landbouwbeleid. Van vrijstellingen, afwijkingen of uitzonderingen met betrekking tot immigratie op grond van het EU-recht is daarentegen géén sprake, zodat in Ceuta en Melilla hetzelfde EU-rechtskader van toepassing is als in de rest van Spanje.
Wanneer een asielzoeker voet aan land zet in Ceuta of Melilla, dan is dat dus automatisch op Europees grondgebied. En een voet op Europees grondgebied betekent recht op een asielprocedure. Asielprocedures die soms jaren duren en waaraan de Spaanse overheid de handen vol heeft. Veel asielzoekers worden teruggestuurd, maar bij bepaalde groepen, onder wie minderjarigen, is dat in de praktijk een stuk lastiger.
De situatie is precair. Wanneer de twee mini-exclaves overspoeld raken door vluchtelingen, raakt feitelijk Europa overspoeld. Maar over het opgeven van Ceuta en Melilla, wat vanuit EU-oogpunt zeer aantrekkelijk zou zijn, piekert Spanje logischerwijs niet. Ceuta en Melilla zijn vrijhavens en daarom een belangrijke factor in de Spaanse handel.
Marokkaanse chantage
Lees ook: Terug naar 17 mei van dit jaar. Onder de opkomende zon lijkt het een rustige ochtend te worden in Ceuta. Maar Spanje en Marokko liggen op ramkoers met elkaar, nadat de Spanjaarden humanitaire hulp hebben geboden aan de ontsnapte leider van Polisario – een onafhankelijkheidsbeweging die zich fel verzet tegen het regime van koning Mohammed VI en strijdt voor een onafhankelijke Westelijke Sahara.
Dat conflict verstoort ruw de ochtendrust: bij de grensovergangen aan de kust springen duizenden Noord-Afrikaanse migranten in het water om letterlijk naar Europa te zwemmen. De Marokkaanse kustwacht staat erbij en kijkt ernaar. ‘Overal lopen Marokkanen en migranten uit andere delen van Afrika hulpeloos rond, terwijl er tanks door de straten rijden. Dit heb ik nog nooit eerder zo gezien. We betalen hier in Ceuta de prijs voor een internationaal conflict tussen Marokko en Spanje,’ vertelt een inwoner aan Spaanse journalisten.
Sinds de piek in mei dit jaar werd het alleen maar erger in de Spaanse exclaves. Twee weken geleden was het alweer raak, dit keer in Melilla. Naar schatting driehonderd Noord-Afrikaanse migranten bestormden de grenshekken, een meerderheid bereikte Europa.
Zo zijn er talloze voorbeelden van incidenten die te herleiden zijn tot moedwillige chantage van een woedend Marokko, dat besluit de poorten naar Europa open te zetten, met alle gevolgen van dien. Marokkaanse grenswachters wijzen de migranten de weg. En ze komen. Met duizenden tegelijk.
De Turkije-deal en andere migratieroutes
In 2016 sloot de EU een deal met Turkije om de vluchtelingenproblematiek het hoofd te bieden. In ruil voor 6 miljard euro en een opname van maximaal 72.000 Syriërs in Europa zou Turkije zorgen voor een betere opvang en het indammen van de vluchtelingenstroom. Erdogan kreeg met de deal ook een nieuw chantagemiddel in handen. Eind 2019 chanteerde hij de EU: geld of anders gaan grenzen open. Ondanks de vele schaduwzijdes sorteerde de deal effect: de vluchtroute via Turkije werd minder populair. Maar migranten en mensensmokkelaars gingen op zoek naar andere wegen.
Lees ook: Steeds meer asielzoekers probeerden via Libië de oversteek te maken naar Italië, met soms dodelijke gevolgen. Zuid-Italiaanse havensteden en Griekse eilanden werden overspoeld door illegale immigranten. Daarnaast gold de route via Marokko als een interessante optie. Zoals gezegd gebruikt het Marokkaanse regime, evenals Erdogan, zijn grenshekken als politiek chantagemiddel en moedigt asielzoekers aan om te komen. Een giftige cocktail van chantage, wanhoop en frustratie begint zich te vormen aan de Straat van Gibraltar.
De Europese Unie zag in 2014 de bui al hangen en besloot om een deal te sluiten met Marokko. Een discutabele deal met weinig effect. In ruil voor het sluiten van de grenzen ontvangt het Noord-Afrikaanse land sindsdien jaarlijks zo’n 130 miljoen euro aan EU-subsidies. Subsidies zonder voorwaarden, zo blijkt. Marokko krijgt dit geld omdat het in het Europese nabuurschapsprogramma zit. Dat heeft als doel om de veiligheid en welvaart in buurlanden van de EU te verbeteren. Van alle betrokken landen ontvangt Marokko het meeste geld van de Unie.
Laten we ons zomaar vernederen door Marokko?
In plaats van een werkende deal, ontstond er een machtsspel. Marokko speelt bewust gevaarlijk spel met de toegangspoorten van de Schengenzone. En de EU? Die kijkt geschokt en verontwaardigd toe, maar tevens verlamd. De Spaanse regering besloot zelf in actie te komen en tekende samen met Marokko een akkoord, waarin staat dat iedereen die vanuit Marokko zwemmend Spaans grondgebied bereikt, kan worden teruggestuurd.
Terwijl de veiligheid en welvaart van de EU-lidstaten op het spel staan, en Marokko zijn verplichtingen opzettelijk niet nakomt, blijft de jaarlijkse storting van EU-geld maar doorgaan. Marokko is de lachende partij in de diplomatieke rel. De Nederlandse staatssecretaris Ankie Broekers-Knol werd in 2019 door Marokko zelfs botweg geweigerd voor een gesprek, en weken later nogmaals voor gek gezet door de Marokkaanse ambassadeur nadat hij voor de tweede keer de afspraak afzegde. Laten we ons zo vernederen door een land waar zoveel EU-hulp heen gaat?
Niet toestaan dat migratie het nieuwe wapen wordt
Het is nu tijd om door te pakken. Maar dan ook echt. Tijd om de EU-subsidies te bevriezen tot Marokko bereid is om te praten. Wat Nederland intussen kan doen, is het opschorten van de landingsrechten voor Marokkaanse vluchten. Zo kunnen de de EU en Nederland laten zien dat zij niet gediend zijn van Marokkaanse machtsspelletjes aan, en ten koste van, onze buitengrenzen.
Bovendien is het hard aanpakken van de asielinvasie en de Marokkaanse hulp daarbij ook noodzakelijk uit solidariteit met de bevolking van Ceuta en Melilla. Terwijl succesvolle grensbestormers hun agressieve kreten en vreugdeliederen door de Spaanse exclaves laten galmen, wordt het pijnlijk duidelijk dat de EU met een reusachtig probleem zit.
Experts waarschuwen al: migratie wordt het nieuwe wapen. Het Turkije van Erdogan wist dit al en nu heeft ook de Marokkaanse regering het door: de zwakke poorten van Europa leveren een machtig wapen om de EU op de knieën te krijgen. En zolang we niet bereid zijn ook de harde aanpak toe te passen en de Marokkanen met passend beleid terug te pakken, staat deze migratieoorlog nog slechts in de kinderschoenen.
Wil jij reageren op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar ewpodium@ewmagazine.nl. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.