Onvrede en wantrouwen dreigen de democratie te ondermijnen. Tijd voor een democratische revalidatie: los de problemen van burgers op en betrek ze beter bij besluiten. Vooral jongeren, schrijft student Melih Uzun op EW Podium.
Zelfs premier Mark Rutte (VVD) geeft het ruiterlijk toe: ‘De politiek is er in onvoldoende mate voor alle mensen in het land.’ De cruciale vraag is nu wat hij met dit inzicht gaat doen – niet alleen om Rutte IV de eindstreep te laten halen, maar ook om het tij van groeiend onbehagen en wantrouwen te keren. Het tweede is van fundamenteler belang, want liefst zeven op de tien Nederlanders geeft aan geen of weinig vertrouwen te hebben in premier, kabinet en landelijke politiek.
Dit legt een diepe wond in de samenleving bloot. Een wond die niet kan worden genezen met kortzichtigheid of paniekvoetbal, maar alleen met een langetermijnvisie. Die is hard nodig, omdat toenemende onvrede en systematisch wantrouwen, als ze niet serieus worden genomen, de democratische rechtsstaat ondermijnen. Tijd voor een democratische revalidatie: de overheid moet op korte termijn de problemen die burgers raken oplossen, en zich tegelijk inzetten voor kansengelijkheid en burgerparticipatie om de kloof in de samenleving te dichten.
De afstand tussen de overheid en (een deel van) de samenleving kun je op lange termijn het beste verkleinen door burgers waar mogelijk te betrekken bij de besluitvorming. Daarmee kun je niet vroeg genoeg beginnen, al bij kinderen. Zij moeten leren hoe politiek en overheid werken, en vooral hoe ze zelf inspraak en invloed kunnen uitoefenen.
Sluit beter aan op belevingswereld van jongeren
Om die reden worden op alle bestuurlijke niveaus steeds meer jongerenprojecten georganiseerd, maar die zijn niet altijd effectief. Zo bedenken provincies hoogdravende initiatieven ‘om de kloof tussen de politiek en jongeren te verkleinen’, waar niets van terechtkomt juist omdat er zo weinig animo is onder jongeren. Zij merken dit soort projecten zelden op. Wil je hen gericht consulteren, sluit dan aan bij hun belevingswereld via een toegankelijk en laagdrempelig digitaal platform. Internetconsultatie (Rijksoverheid) en de ‘Conferentie over de toekomst van Europa’ (Europese Unie) kunnen als inspiratie dienen, maar het is vooral zaak dat het eindproduct interessant en behapbaar is voor jongeren.
Een goed voorbeeld is MijnMilieuMening.nl, waarmee het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kinderen voorlicht over milieukwesties en hun feedback meeneemt in milieubeleid. De crux is dat jongeren (en kinderen) in het hele land in voor hen belangrijke vraagstukken moeten kunnen duiken, om daarover hun mening te geven aan beleidsmakers.
Kijk verder dan de usual suspects
Een dergelijke website of app kan bijvoorbeeld worden ingezet om democratisch burgerschap te onderwijzen aan scholieren in heel Nederland. Dit in tegenstelling tot initiatieven zoals jeugdcommissarissen en kinderburgemeesters, die slechts een beperkt aantal deelnemers kunnen bedienen.
Dit is vooral belangrijk voor de kansengelijkheid. Want hoe jonger de doelgroep, hoe vaker de vrijwillige deelnemers van jongerenprojecten lijken te bestaan uit de usual suspects: kinderen van hoogopgeleide ouders die net wat beter ingelicht zijn, en dankzij dit soort leerprojecten een voorsprong krijgen om later zelf op bestuurdersposten terecht te komen. De boze burger woont daarentegen vooral buiten de Randstad of in kwetsbare wijken, dus is het juist daar belangrijk om ervoor te zorgen dat jongeren worden gehoord en gezien.
Laat jongeren voelen dat ze mogen meepraten
Kansengelijkheid is een belangrijke bouwsteen van democratisch burgerschap. Het vertrouwen in de democratie herstelt pas als mensen gezien worden en hun mening meetelt. De kracht van jongerenparticipatie is dan ook niet dat jongeren ingewikkelde beleidsvraagstukken oplossen, maar vooral dat jongeren leren dat ze daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen door actief mee te denken en hun mening te geven. Daarvoor is wel vereist dat overheden en organisaties jongeren serieus nemen en tonen wat er met hun inbreng wordt gedaan.
Nu werk maken van jongerenparticipatie
Het is een vergissing om te verwachten dat de groeiende maatschappelijke onvrede vanzelf zal overwaaien. We moeten ons beraden over oplossingen voor problemen die burgers nu hard raken, maar ook over de toekomst. De afstand die is ontstaan tussen de burger en de politiek zal niet kleiner worden door dezelfde manier van handelen, politiek en beleid waarmee die afstand is gecreëerd.
Als we nu werk maken van jongerenparticipatie, ontstaat er over enkele decennia wellicht een cultuur gestoeld op transparantie, actief democratisch burgerschap en wederzijds vertrouwen. Een nieuwe bestuurscultuur, zo u wilt.