Preventie van ziekten lijkt mooi, maar betekent vaak een geïnstitutionaliseerde benadering door experts. Die vervreemdt mensen van zorg voor zichzelf. De overheid kan beter gezond leven bevorderen als een eigen taak van iedereen, schrijft zorgadviseur Gerard Adelaar in een artikel voor EW Podium.
Gaandeweg de coronacrisis werd steeds duidelijker dat patiënten met overgewicht en een forse hoeveelheid buikvet een grotere kans maken op de IC te belanden. Ook hebben zij ongunstiger perspectieven op overleving en voorspoedig herstel. Een gezonde leefwijze kan dus het verschil maken tussen leven en dood.
Gerard Adelaar (1983) is politicoloog en zorgadviseur. Hij schreef het boek De onverbeterlijke mens. Reflecties op medicalisering. Een uitgebreide versie van dit artikel verscheen recent in Christen Democratische Verkenningen.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
Veronderstelde vrije keuze
Maar veel mensen leven ongezond. Dat blijft niet beperkt tot enkele gulzige types. Tussen 1990 en 2018 nam het aandeel volwassen Nederlanders met overgewicht (BMI >25) toe van eenderde tot de helft. In dezelfde periode verdrievoudigde het aandeel volwassen personen met ernstig overgewicht (BMI >30) naar 15 procent. Zet dit beloop zich door, dan is in 2040 62 procent van de volwassenen te zwaar.
Dit komt door toegenomen consumptie van bewerkte producten en afgenomen inname van onbewerkt voedsel. Zelfregulering en preventieakkoorden hebben nauwelijks verbetering gebracht, mede wegens stevig gelobby en slap gepolder. Ook de vermindering van beweging is een belangrijke verklaring voor de groei van welvaartsziekten als overgewicht en diabetes 2. Minder dan de helft van de bevolking beweegt voldoende. Het omgekeerde is ook waar: zonder moderne leefwijze doen welvaartsziekten zich nauwelijks voor.
Mogen mensen dan niet kiezen wat zij eten en drinken, doen en laten? Jazeker, maar kiezen zij wel zelf? De veronderstelde vrije keuze wordt bepaald door de beschikbaarheid en betaalbaarheid van producten; reclames, gewoonten en afhankelijkheden die jong worden aangewend; aanwezigheid van synthetische stoffen in gebruiksvoorwerpen, cosmetica, wasmiddelen en verf, plastics, pesticiden, lucht en omgeving.
Preventie als toverwoord
In deze sfeer waarin mensen niet goed zelf weten en voelen wat goed voor hen is, is het toverwoord ‘preventie’. Sommigen opperden in de coronacrisis dat het verstandig zou zijn om personen met overgewicht als eerste te vaccineren, zodat de lockdown voor een deel versoepeld zou kunnen worden. Anderen riepen mensen op gezond te leven en goed te bewegen. Dit deden zij wegens de relatie tussen overgewicht en een ernstig verloop van een corona-infectie, en wegens de rol van een goede weerstand bij een infectie en ook om de massale stilzitterij van de lockdown het hoofd te bieden. En jawel, voorkomen is beter dan genezen. Preventie is in debatten en in een stroom van adviezen rond de kabinetsformatie dan ook een veelgebruikte term die vriend en vijand verenigt.
Maar preventie laat mensen niet voor zichzelf zorgen. Mensen zijn vervreemd van natuurlijke voeding, schoon water en frisse lucht. Preventie brengt deze eenvoudige beginselen vervolgens onder de gewijde invloedssfeer van experts. Deze ontfermen zich over mensen, waarmee hun de kans wordt ontnomen zelf inzichten op te doen en voor zichzelf te zorgen.
Daarnaast is preventie een dure grap. Evenals de medische sector zal het preventieparadijs gekenmerkt worden door een onontwarbare en uitdijende kluwen van belangen, macht en onbevattelijk veel geld.
Ook betekent preventie veelal geen volledige verschuiving van genezen naar voorkomen. Meestal wordt pas ingegrepen als een gezondheidsprobleem al een feit is. Iemand heeft zich bijvoorbeeld al gemeld als patiënt, waarna gewerkt wordt aan een onderliggende kwestie zoals een rookverslaving. Of denk aan het vaccineren van zware mensen om een ernstig verloop van een mogelijke infectie met COVID-19 te voorkomen. Het overgewicht is dan al ontstaan. Men begint de put te dempen als het kalf al te ver is weggezonken.
Gezondheid van mensen zelf
Goed gezondheidsbeleid is erop gericht dat mensen zelf weten wat goed voor hen is en zich daarnaar gedragen. Dit vraagt om onderzoek, regulering en opvoeding.
Onderzoek dient als tegenwicht aan lobby en reclame en aan twijfelzaaierij over die kwalijke effecten. Dit onderzoek is gericht op blootlegging van negatieve, schadelijke kanten van het aanbod en gebruik van voedsel en dranken, van beweeggewoonten, chemische stoffen, luchtvervuiling, pesticiden, fysieke en mentale werkomstandigheden, enzovoorts. Tegenwicht kan verder bestaan uit onderzoek naar manieren van leven, eten en bewegen die juist nastrevenswaardig zijn.
Ook moet de overheid reguleren. Dit geldt voor leefomgeving, aanbod van voedsel, wellicht prijzen, reclame en andere zaken. Jaren van zelfregulering en gepolder met lobbykrachten hebben gewone mensen niet geholpen. Regulering als tegenwicht hieraan werkt beter dan de verantwoordelijkheid bij individuele personen deponeren.
Tot slot is het zaak kinderen een opvoeding te geven over voeding en beweging die hun voor het leven goed zal doen. Hoe vroeger de ‘op-voeding’ wordt ingezet, hoe meer de personen zelf en de samenleving daarvan de vruchten plukken. In de jonge jaren slijten leefpatronen in, doet iemand wel of niet een suikerafhankelijkheid op, gaat wel of niet van een sport houden.
Laten we beginnen bij het consultatiebureau, de kinderopvang en de basisschool. De aanpak via kinderen en hun ouders zal bijdragen aan bewustwording en gedragsverandering die de hele samenleving zullen doortrekken. Dan noteren we over enige jaren een indrukwekkende toename van mensen met een gezond gewicht, niet door preventie maar door zelfzorg.
Wil jij een reactie geven op dit artikel? Discussieer mee! Stuur een reactie van minimaal 200 woorden naar ewpodium@ewmagazine.nl. Inhoudelijke reacties die voldoen aan de algemene fatsoensnormen worden geplaatst onder dit bericht. Zie voorwaarden.