In het deel van het Koninkrijk der Nederlanden waar de zon het meest schijnt, zijn de vooruitzichten voor democratie en rechtsstaat het minst zonnig. Zo ontbreekt het op Aruba aan de nodige tegenmacht voor deugdelijk bestuur, schrijft bestuurskundestudent Wesley Hennep op EW Podium.
Bij de ABC-eilanden denkt u waarschijnlijk aan palmbomen, hagelwitte stranden en een turquoise zee. Curaçao staat in Nederland bekend als een party-eiland en een toevluchtsoord voor Nederlandse stagiaires, Aruba als een gastvrij ‘one happy island’ en een vakantieparadijs voor rijke Amerikanen. De bijnaam van Aruba doet vermoeden dat er altijd gezelligheid en vrolijkheid heersen en alles goed verloopt, maar dit is slechts een illusie. Voor de buitenlandse toeristen is het wellicht een happy island, maar voor de bevolking allerminst. Aruba kampt al decennia met sociale problemen waar nauwelijks iets aan gedaan wordt, zoals corruptie en criminaliteit.
Wesley Hennep (1996) studeert bestuurskunde en filosofie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij heeft een brede interesse in politieke en sociale filosofie en de politieke actualiteit.
Dit is een artikel van EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week diverse artikelen van jonge schrijvers die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het publieke debat.
De regerende partij MEP heeft, na de verkiezingen in juni, inmiddels een coalitie gevormd met de nieuwe partij RAIZ. De eerste prioriteit van het Regeerakkoord: integriteit en goed bestuur. Maar of dat lukt, moet nog blijken. De kans is klein. Dat heeft vooral te maken met hoe de Arubaanse politiek in elkaar zit en hoe de overheid functioneert. De parlementaire democratie aldaar heeft nog een lange weg te gaan en kan op veel vlakken nog van Nederland leren, zo bleek ook uit het recente EW Podium-artikel van een Arubaanse journalist over hoe er met de persvrijheid wordt omgegaan.
Onvoldoende checks and balances
Op papier is Aruba net als de andere landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden een parlementaire democratie met eens in de vier jaar verkiezingen. Dat betekent echter niet dat het Arubaanse politieke bestel ook hetzelfde functioneert als het Nederlandse. Op Aruba zijn de checks and balances minder aanwezig in de staatsinrichting. Aruba kent slechts één bestuurslaag, waar Nederland al sinds Thorbecke drie bestuurslagen (gemeenten, provincies en de rijksoverheid) kent. Het uitgangspunt in dit ‘Huis van Thorbecke’ is dat de verschillende bestuurslagen samenwerken, elkaar controleren en de taken verdelen. Zo’n Huis ontbreekt dus op Aruba.
Daarnaast heeft Aruba geen Eerste Kamer. Dat Aruba een klein eiland is, maakt het moeilijk om meerdere bestuurslagen te hebben, maar Aruba zou wel een senaat kunnen instellen die wat meer controle uitoefent op de regering en wetgeving. Nu zijn er enkel de parlementsleden die de uitvoerende macht controleren. Dit is problematisch, omdat vrijwel altijd ruim de helft van de parlementsleden lid is van een regeringspartij. Ook hier belemmert net als in Nederland partijdiscipline het goed functioneren van deze parlementsleden.
Zo’n senaat hoeft niet groot te zijn, het Arubaanse parlement telt ook maar 21 zetels, om bij te dragen aan de checks and balances, dus aan een beter functionerende democratie.
De Arubaan die klachten heeft over de overheid kan nu weliswaar terecht bij Het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van alle Nederlandse overzeese gebieden, maar verder zijn er geen onafhankelijke instanties. Zo heeft Aruba, anders dan Nederland en Curaçao, geen nationale ombudsman. Die is hard nodig, want de problemen waar burgers tegenaan lopen zijn veelvuldig.
Arubaanse overheid pakt sociale problematiek onvoldoende aan
Terwijl veel politici zichzelf en hun omgeving verrijken met riante salarissen, kijken ze nauwelijks om naar de Arubaanse bevolking. Intussen pakt de Arubaanse overheid serieuze sociale problemen niet voldoende aan. Het vuurwapengeweld neemt toe en het eiland is al jaren een doorvoerhaven van drugs naar Europa en de Verenigde Staten.
Lees ook deze column van Geerten Waling over de Caribische rijksdelen: Koninkrijk lijdt, maar Nederland leidt niet
Een van de grootste sociale problemen is de leefsituatie van kinderen op het eiland. Eén op de vijftien kinderen heeft te maken met huiselijk geweld, seksueel misbruik, mishandeling of verwaarlozing. Dit was een schatting, want een meldcode voor kindermishandeling ontbrak tot voor kort. Nu is die er wel, waarmee Aruba een voorbeeld heeft genomen aan de Nederlandse meldcode voor huiselijk geweld en kindermishandeling, maar feilloos is het systeem nog allerminst.
Overbevolking en werkloosheid teisteren Aruba
Naast de sociale problematiek kampt Aruba met demografische problemen, waaronder vergrijzing en een toename van immigranten uit Latijns-Amerika. Overbevolking leidt tot een tekort aan betaalbare woningen voor jonge Arubanen. Bouwgrond is er schaars en wordt veelal verkocht aan de hoogste bieder. Door al het bouwen heeft Aruba veel van zijn aanblik verloren de afgelopen decennia.
Van 1924 tot en met 1985 was er de Lago-olieraffinaderij in de stad San Nicolas, maar na de sluiting van deze onderneming en het verkrijgen van de status aparte (1986), waarmee Aruba een autonoom land werd binnen het Koninkrijk, besloot de toenmalige Arubaanse regering volledig in te zetten op het toerisme en het imago van een tropisch paradijs te commercialiseren.
Intussen werden duizenden arbeidsmigranten in San Nicolas werkloos, verloederde de stad en nam de criminaliteit explosief toe. Elders op het eiland moest de natuur plaats maken voor de almaar toenemende bouwdrift voor hotels, omdat Aruba zijn economie volledig rondom het massatoerisme bouwde.
Journalistiek en cliëntelisme
De sociale problemen en misstanden zijn niet makkelijk aan te kaarten voor klokkenluiders of journalisten. Het inwoneraantal van Aruba is ongeveer gelijk aan dat van Dordrecht. Dit zorgt voor een dorpsgevoel, maar werkt ook onafhankelijke journalistiek tegen. De kans is immers groot dat politici, ambtenaren en journalisten elkaar persoonlijk kennen en dat daarom over bepaalde zaken niet (objectief) verslag wordt gedaan. Het zorgt ervoor dat Aruba tekortschiet op een van de belangrijke kenmerken van een democratie: een divers en onafhankelijk medialandschap dat niet onderworpen is aan politieke controle en inhoudelijk vrij is.
Lees ook dit EW Podium-stuk van de Arubaanse journalist Melissa Stamper: Door corona staat persvrijheid alsmaar verder onder druk
Een ander gevolg van het dorpse karakter en het ontbreken van checks and balances is dat cliëntelisme nooit ver weg is. Zo zat recent nog een oud-minister en huidig parlementslid vast, omdat hij overheidsgrond zou hebben weggegeven aan bevriende relaties. Naast de journalistiek is ook het bedrijfsleven al jaren nauw verweven met de politiek. Zo was het mogelijk dat tientallen bedrijven een arbeidsminister omkochten.
Nederland moet helpen
Wil Aruba een volwaardige democratie worden binnen het Koninkrijk der Nederlanden, dan zal het flink moeten inzetten op checks and balances en de strijd tegen corruptie. Nederland kan helpen bij het instellen van de benodigde democratische instituties en het aanpakken van sociale problemen. Dat is in dit geval geen verkapte vorm van ‘neokoloniale bemoeienis’, maar een noodzakelijke actie voor een deugdelijk zelfbestuur op Aruba.