De medische wetenschap kent veel zegeningen. Neveneffect is echter een tunnelvisie met blinde vlekken, waardoor artsen veel begrip missen van chronische ziekten, waaronder kanker, schrijft filmmaker Stijn Bouma in het eerste deel van zijn drieluik over het Toeslagenschandaal op EW Podium.
Deel 1: Lichaam, geest en ziekte bij gedupeerden van het Toeslagenschandaal
Onlangs zag ik een educatieve video van een medisch specialist voor de Universiteit van Nederland: ‘Waarom is kanker zo moeilijk te genezen?’ Hieruit bleek duidelijk hoezeer de medische wetenschap is gericht op het lichamelijk-biologische aspect; geestelijk-mentale aspecten zijn afwezig. Daarom spreekt men bij de ontwikkeling van kanker ook wel van ‘pech’. Wat nu als er al meer kennis is over deze ‘pech’, over kanker die doodsoorzaak nummer één is in Nederland, en over andere chronische ziekten?
Stijn Bouma (1991) haalde zijn MA Filmstudies aan de UvA, voordat hij in Sarajevo een opleiding volgde tot filmregisseur bij Béla Tarr. Zijn laatste werk Alleen tegen de Staat, over het Toeslagenschandaal, maakte grote indruk. Als filmmaker en spreker heeft hij brede interesses en probeert hij een waardevolle bijdrage te leveren.
Dit is een artikel voor EW Podium. Daarop publiceert de redactie van EW elke week meerdere artikelen van jonge schrijvers, die vanuit hun eigen onderzoek, expertise of werkervaring willen bijdragen aan het publieke debat.
Laat ik vooropstellen dat de medische wetenschap ontzettend belangrijk is en een enorme vooruitgang heeft geboekt. Op geen enkele manier wil ik suggereren dat een ziek mens zich niet door artsen moet laten behandelen. Maar wie een beter begrip wil krijgen van de kern van ziek-zijn en genezing, die moet naar de complete mens willen kijken. De mens is geen losstaand biologisch individu (of een ‘ziek orgaan’), maar een wezen met een complex psycho-fysiologisch systeem dat voortdurend aan allerlei invloeden onderhevig is.
Scheiding van lichaam en geest; en van patiënt en omgeving
Een tijd geleden kwam ik in aanraking met het werk van de arts en psycholoog Gabor Maté. Hij heeft een indrukwekkende staat van dienst: twintig jaar huisarts, zeven jaar hoofd palliatieve afdeling, twaalf jaar werk als arts met de meest heftig verslaafden in downtown Vancouver. Vanwege zijn ervaringen op verschillende terreinen is hij in staat om dwarsverbanden te zien en naar de complete mens te kijken: trauma, stress, ad(h)d, opvoeding, lichaam en psychologie.
Luister ook de podcast met Stijn Bouma en Geerten Waling (tekst gaat hieronder verder):
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
In één van zijn belangrijkste boeken, When the Body Says No, beschrijft Maté twee grote fouten in de benadering van de westerse medische wetenschap. Eén: die wetenschap heeft het lichaam van de geest gescheiden, waardoor er geen oog meer is voor mogelijke dwarsverbanden. Twee: artsen zijn de patiënt geïsoleerd gaan bekijken, in plaats van in de context van zijn leefomgeving. Alsof de omgeving en levensgeschiedenis géén invloed uitoefenen op dit psycho-fysiologische wezen.
Lessen van de gedupeerden van het Toeslagenschandaal
Burn-outs zijn misschien het beste voorbeeld van een heftige lichamelijke reactie op een langdurende staat van (psychologische) stress. Een huisarts vertelde mij eens: ‘Tijdens of na een scheiding is er altijd ziekte.’ Nu zijn dit de meer acute gevallen, maar er zijn steeds meer aanwijzingen dat ook chronische ziekten kunnen ontstaan als gevolg van chronische en subtiele (psychologische) stress. In het volgende deel van dit drieluik (medio december op EW Podium) zal ik daarop inzoomen, hier beperk ik me nog even tot acute gevallen in de praktijk.
Gedupeerden van het Toeslagenschandaal weten hier uit eigen ervaring alles van. Burn-outs, flauwvallen, beroerte(s) of andere kwalen zijn bij hen aan de orde van de dag. Er zijn zelfs getroffenen die nauwelijks meer in staat zijn om te lopen (wegens (deel-)verlamming). De gigantische stress van de schulden en armoede, was daar soms ‘slechts’ één van de grote zorgen. In mijn documentaire Alleen tegen de Staat vertellen slachtoffers ook over de diep-, diepgewortelde angst voor Jeugdzorg en Veilig Thuis. Angst en stress die je niet in de koude kleren gaat zitten, maar zich – letterlijk – in je lichaam wortelt. (De titel van de jarenlange New York Times-bestseller van Bessel van der Kolk is veelzeggend: The Body Keeps the Score). Er zijn gedupeerden die vaak hun buik gespannen inhielden tijdens de zwangerschap, uit angst voor jeugdzorg, soms met alle gevolgen van dien. De psychologische angst zorgde voor letterlijk constante fysieke spanning in de buik.
Acuut ziektebeeld door stress en shock
Ik ken het verhaal van een gedupeerde, uit de tijd dat het Toeslagenschandaal nog onbekend was maar zij er middenin zat. Ze werkte achter de balie bij de gemeente en hielp mensen. Ze kreeg een telefoontje van haar zoon (toentertijd zo’n tien jaar oud) dat er twee mannen voor de deur stonden en het huis binnendrongen. Ze namen de televisie mee. Gechoqueerd kreeg deze gedupeerde een soort beroerte (mogelijk TIA). In staat van deelverlamming werd zij door collega’s naar achteren gehaald en kwam de ambulance. Gelukkig kwam zij er zonder permanente verlamming vanaf. Wel ontving zij later nog een factuur van de ambulance.
Lees ook deze column van Geerten Waling
Naar eer en geweten gelogen: waarheid niet meer veilig aan het Binnenhof
Bij lichamelijke ziekte kijken naar mentale gesteldheid
Het is overigens nog maar de vraag of gedupeerden bij de desbetreffende instanties kunnen bewijzen dat zij medische kosten en problemen hebben gehad als gevolg van het Toeslagenschandaal. Een gedupeerde die deels verlamd is geraakt, kreeg nul op het rekest bij het laatste stadium voor schadevergoeding.
Hoe dan ook mag het duidelijk zijn dat we het lichaam niet meer onafhankelijk van de geest kunnen zien, en dat artsen zich bij het behandelen van patiënten breder moeten oriënteren. En dat zij als zij zoeken naar oorzaken van lichamelijke ziekten, ook de mentale gesteldheid moeten onderzoeken – in tegenstelling tot de aanpak die bijvoorbeeld in de genoemde videoles naar voren komt. Nu zijn dit de extremere gevallen van stress, in het volgende artikel zal ik terugkomen op veel subtielere varianten, in relatie tot kanker. Tegen de kerstdagen zal ik mijn drieluik hier op EW Podium afsluiten met hoopvolle tekenen en vergezichten.
Bekijk hieronder de documentaire Alleen tegen de staat van Stijn Bouma: