Demonstraties van Extinction Rebellion hebben iets weg van podiumkunst. De rebellen zien zichzelf als hoofdrolspelers in een epische strijd tussen goed en kwaad. Het kinderlijke moralisme van dit toneelstuk vat de tijdgeest perfect samen, schrijft Daan H. Teer op EW Podium.
Daan H. Teer (1997) is liberaal humanist en schrijver. Hij is alumnus in de geesteswetenschappen aan University College Utrecht, waar hij onder meer taalkunde, geschiedenis, recht en journalistiek studeerde.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
Het doel heiligt de middelen voor Extinction Rebellion (XR), de burgerlijk ongehoorzame klimaatactivisten die op zaterdag 28 januari de A12 blokkeerden in Den Haag. De volgende blokkade staat voor 11 maart op de planning.
XR is geweldloos. Zij berokkenen dus niemand lichamelijk letsel. Dat is mooi, maar hoe zit dat met de samenleving? XR vormt op zijn minst een last voor forenzen met vollere agenda’s.
Nonchalante inperking van bewegingsvrijheid
Voor de activisten van XR is niets zo dringend als het klimaat – ook doorgaand verkeer niet. Dat verklaart de nonchalance waarmee zij de bewegingsvrijheid van hun medeburgers inperken: het is zogenaamd nu of nooit. Er móet iets gebeuren, anders gaan wij allen spoedig naar de verdoemenis. Zij trekken daarom luidruchtig aan de bel.
Zij dichten zichzelf impliciet de rol van helden toe, en de rest die van blinde of gewetenloze oenen. Wellicht draagt hun zelfvoldaanheid eraan bij dat hun activisme een averechts effect heeft op de Nederlandse publieke opinie. Er bestaat een kloof tussen hen en het volk. Terwijl XR zichzelf beschouwt als een versmelting van de mythologische Cassandra en de bijbelse Messias (de toekomst voorspellend, de wereld reddend, doch ongehoord) zien hun omstanders hen voornamelijk als valse profeten met gebroken glazen bollen.
Wetenschap is complexer dan protestborden
Wie heeft gelijk? De wetenschap achter die vraag is complexer dan protestborden, ritmische leuzen en lijm op asfalt. Van de klimaatwetenschappers concludeert 97 procent dat de aarde opwarmt en dat de mens daaraan bijdraagt. Toch is klimaatverandering een ongelooflijk breed begrip. Het over het voetlicht brengen van de desastreuze effecten ervan wordt daardoor moeizaam, zeker bij een lekenpubliek.
Wetenschappelijke ingetogenheid speelt extremisten in de kaart
Voorspellingen als stijgende zeespiegels, steeds woestere orkanen en migrerende malariamuggen zijn alarmerend en gebaseerd op betrouwbare data. Maar niet iedere onderzoeker deelt de overtuiging dat het einde op handen is. Daarbij uiten sommige onderzoekers niet altijd publiekelijk hun vraagtekens, terwijl ze die wel hebben. Dit staat activisten toe zonder weerwoord het einde der tijden te verkondigen.
Zo stelde Roger Hallam, een van de oprichters van XR, in 2019 dat klimaatverandering tot aan het jaar 2100 zes miljard mensen zal doden. Dat is nooit wetenschappelijk onderbouwd en werd direct weerlegd. Toch won zijn valse alarmisme ongetwijfeld een paar onzekere zieltjes voor de kruistocht.
De wetenschapper is dikwijls vernuftig, maar zelden dapper. Hij biedt onvoldoende weerwoord tegen extremisten, die zijn onderzoeksbevindingen verkeerd vertalen voor hun eigen politieke doeleinden.
Onstilbaar, ontoerekenbaar en ondankbaar
De website van XR Nederland kopt provocatief ‘Time is up’ en benoemt een ‘klimaatcrisis’. Het woord ‘crisis’ impliceert een kritieke noodsituatie en dat naderende beslissingen bepalend zijn voor onze redding of ondergang.
Laten wij het historische feit dat noodtoestanden worden misbruikt door machtsbeluste potentaten even terzijde leggen, en de vermeende urgentie van de klimaatproblematiek aanvaarden. Hoe wil XR de overheid dwingen een nabij wereldeinde af te wenden? Drie woorden: kabaal om aandacht.
XR rebelleert tegen de liberale orde als een ondeugend kind tegen zijn ouders: onstilbaar, ontoerekenbaar en ondankbaar, ontkennend dat het zijn eigen bestaansrecht aan de ‘onderdrukker’ ontleent. Een volwassene ziet een bedreiging en reageert met een plan. Een kind reageert met paniek, gekrijs en de verwachting dat de ander (een ouder, de overheid) het probleem laat verdwijnen.
Extinction Rebellion passeert in Emmen rode lijn, schreef Arendo Joustra in november
Vadertje Staat garandeert netjes de rechten van XR-activisten op samenkomst, demonstratie en een eerlijk proces. Maar hoe gebruiken zij dit voorrecht? Ze willen de overheid dwingen tot ondemocratisch beleid door herhaaldelijk te ontlasten op het tapijt van de vrije samenleving. Het zou XR sieren als het ook eens vitale infrastructuur blokkeerde in China, de grootste uitstoter van koolstofdioxide.
Vooralsnog voert XR haar podiumkunsten op binnen de geriefelijke grenzen van de westerse wereld. En iedereen kent het script. Wetsdienaars zijn de grote schurken van het verhaal. Zij komen kalm en met het nodige gereedschap aanzetten om de protagonisten te bevrijden. De activisten spelen hun geoefende hoofdrol als beschermers van Moeder Aarde: martelaars die kermend worden weggesleept uit ketens, richting cellen waaruit zij weldra worden vrijgelaten. De rechter heeft de belangrijkste ondersteunende rol: die doet niets.
Ongevaarlijk, maar gênant
Het hele toneelstuk is ongevaarlijk, maar gênant. Het bevat zowel het komische als tragische van onze tijd. Een existentieel gevaar – klimaatverandering – bedreigt de vrije mens. En wat doet de mens daartegen? Janken op de snelweg. XR is één grote kinderkaravaan, met meer aandacht voor het eigen moralisme dan voor het maatwerk dat werkelijke oplossingen biedt. Moderne mannen en vrouwen lijken pubers: liever hip dan verantwoordelijk.
Lees ook deze column van Geerten Waling over Extinction Rebellion: Rechter moet snelwegblokkeerders hard aanpakken
XR-activisten geloven dat het deels al te laat is. Ze balanceren continu tussen hoogmoed en wanhoop. Als alle hoop verloren is, wat weerhoudt ze er dan nog van om publiekelijk hun narcistische superioriteitsgevoelens te uiten op de A12? Een maandelijkse dans op de vulkaan op de maat van megafoons, luchthoorns en getrommel. Het tragikomische refrein van deze musical: ‘Ik moet toch wat, maar ik weet niet wat. Ik weet niet wat, dus ik doe maar wat. Ik doe maar wat, want ik moet toch wat? Ook als ik het erger maak…’
Polarisatie belemmert prudent klimaatbeleid
De volwassenen – integere onderzoekers, analisten en beleidsadviseurs – ijveren intussen in stilte door, op zoek naar oplossingen. Zij moeten zich terdege realiseren hoe extremisten als die van XR het maatschappelijke draagvlak voor hun werk eroderen. Maar zij spreken zich nog niet uit, uit angst, sympathie of beide.
Als een crisis ons raakt, mogen wij hopen dat het electoraat niet volledig vervreemd is van het klimaatprobleem, en dat de wetenschap ons van concrete plannen voorziet. ‘Time is up’ voor sentimenteel populisme.