Nieuw Sociaal Contract en BBB worden gepeild op historische winst. Dat schept hoge verwachtingen. Het nieuwe midden moet zich behoeden voor overmoed, schrijft freelance auteur Daan H. Teer op EW Podium.
Pieter Omtzigt is een man van het midden, aldus Maarten van Rossem. Vorige maand beschreef de historicus bij de talkshow Humberto een onverwachte kiezersverschuiving naar het politieke midden. Omtzigts partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) wordt gepeild op historische winst. De opmars van middenpartijen zoals NSC en de gematigd conservatieve BBB gaat ten koste van rechts-populistische partijen.
‘Ik heb een teleurstellende mededeling voor je,’ zei Van Rossem tegen JA21-fractievoorzitter Eerdmans, die ook aan tafel zat. ‘Ik denk dat je behoort tot oud, en niet tot nieuw.’ Een paar dagen later verloor JA21 tweederde van haar Kamerleden aan de BBB.
BBB-fractievoorzitter Caroline van der Plas gebruikt eveneens de term ‘oude politiek’. In De Telegraaf relativeerde zij de waarde van het traditionele links-rechts spectrum, omdat die tweedeling inhoudelijk beleid belemmert. Ook de zijdelingse smaadpogingen jegens Omtzigt door oud-bewindslieden Henk Kamp (VVD) en Alexander Pechtold (D66) noemde zij oude politiek.
Geerten Waling: De aanval op de ‘totalitaire staat’ is een aanwinstCaroline van der Plas verkoos principes boven opportunisme
Wat is dan die nieuwe politiek? Wellicht illustreert Van der Plas dat zelf met haar reactie op de oprichting van NSC. Als concurrent op het midden kost dat haar zetels. Toch prees zij Omtzigt een dag na de aankondiging als Nederlands beste parlementariër. ‘Als dit ten koste gaat van BBB zetels en mensen kiezen voor Pieter […] dan is dat hartstikke mooi.’ Ze weigerde – zoals Kamp en Pechtold – modder te gooien om haar positie te versterken. Principes boven opportunisme.
Ziedaar de explosief gestegen populariteit van beide centrumpolitici. Sinds corona kelderde het kiezersvertrouwen. Integriteit is momenteel als water in de woestijn. Er is vraag naar volksvertegenwoordigers die het landsbelang over machtsvergaring prioriteren. Omtzigt riep kiezers op niet te veel op hem te stemmen. Hij noch Van der Plas ambieert het premierschap. Het draait de twee minder om invloed dan om verandering.
Fundamentele hervormingen en een ‘tweede wederopbouw’
Hoe die verandering precies vorm moet krijgen, is nog relatief onduidelijk. Omtzigts partijnaam Nieuw Sociaal Contract duidt op fundamentele hervormingen. Van der Plas bepleitte in haar HJ Schoo-lezing een ‘tweede wederopbouw’: niet materieel, maar maatschappelijk, na de destructie van institutioneel vertrouwen. Deze taal voorspelt een nieuw begin, na jaren van cynisme die de band tussen burgers en politici verziekte.
De authenticiteit van Omtzigt en Van der Plas maakt dat hun intenties zelden openlijk worden betwijfeld, zelfs door tegenstanders. Wel morrelen tegenstanders aan het vertrouwen in hun competenties. Kamp en Pechtold insinueerden dat Omtzigt psychologisch instabiel is, om hem te diskwalificeren als bestuurder. In diverse media werd gespeculeerd over een wig tussen Caroline van der Plas en Mona Keijzer, omdat de BBB-leider zei dat Keijzers premierskandidaatschap ondergeschikt is aan haar tweede plek op de BBB-lijst. Instabiliteit en verdeeldheid: beide impliceren zwakte.
Nieuwkomers zijn kwetsbaar
Tegenstanders zullen de grilligheid van de nieuwkomers uitbuiten. Het nieuwe midden wenst hervorming van de vastgelopen machtscentra, maar kunnen zij dat realiseren? Kamp en Pechtold benadrukten dat Omtzigt niet een reputatie heeft als bestuurder, maar als luis in de pels. Van der Plas is vanaf dag één een vreemde eend in de bijt, die zelf ook op een vreemde manier kan bijten. Het electoraat verlangt naar verandering, maar zal snel afhaken zodra partijen als NSC en BBB dat niet blijken te kunnen brengen.
Omtzigt en Van der Plas liggen op koers met het afdwingen van hun gewenste cultuuromwenteling. De vraag is of zij vaart behouden en het naar de haven redden. Omtzigt trekt een eindsprint en is nog volop bezig geschikte mensen te verzamelen om zijn verwachte zeteltal te vullen. BBB heeft een stabielere infrastructuur, maar ook zij zal aanvallen van de gevestigde machten – die haar als existentiële dreiging beschouwen – moeten omzeilen.
Goede raad voor NSC en BBB: hoe voorkom je een plofpartij?Nieuwe midden kan leren van gezonken voorgangers
Eerdere uitdagers van de macht, zoals LPF en FVD, leden aan het Icarus-syndroom. Zij werden te snel succesvol, waarna hun hoogmoed hen de verdoemenis in stortte. De LPF leed schipbreuk door het ongelukkige verlies van hun boegbeeld en een gebrek aan vervangende stuurlui. Thierry Baudet, de megalomane kapitein van FVD’s ‘Renaissancevloot’, radicaliseerde en verloor zodoende zijn halve bemanning.
De nieuwe middenpartijen bouwen stevigere schepen. Hun wens Den Haag te transformeren komt niet voort uit de wens tot revolutie, maar uit een behoefte aan stapsgewijze vooruitgang. Naast conservatisme, beschikken zij over een progressief element. Zij zijn inhoudsgericht en lijden minder aan hoogmoed.
NSC en de BBB moeten zich inhoudelijk dichttimmeren
Toch kunnen NSC en de BBB lessen trekken uit de wrakken van hun rechts-populistische voorgangers. Het sleutelwoord is prudentie. De LPF en FVD brachten reële problemen in kaart en dat bracht hun de gunst van de kiezer. Maar zij praatten te veel en poetsten te weinig. Vooruitgang is niet iets waar je zomaar tegenop botst, maar vraagt om maatwerk en een strakke koers.
NSC en BBB zullen zich inhoudelijk moeten dichttimmeren, door hun visie zoveel mogelijk te concretiseren. Anders riskeren ook zij te zinken in de verkiezingsstorm. Een persoonlijkheidscultus is zo lek geschoten, waterdichte grondbeginselen en beleidsplannen niet.