EW-columnist Mark Thiessen schreef dat radicaal-rechts vrij wil zijn van bemoeienis van andersdenkenden. Max van Duijn betoogt in een ingezonden opinie het tegenovergestelde: radicaal-rechts belichaamt juist de democratische vrijheid.
De democratische rechtsstaat vereist een balans tussen de democratie zoveel mogelijk ruimte geven, maar voldoende robuust zijn om excessen te voorkomen. Daartoe dient te rechtsstaat: om de algemeen-democratische spelregels te handhaven.
Dit evenwicht in de dynamiek van het politieke debat is nu verstoord, doordat internationaal recht en verdragen de bewegingsruimte van de politiek te veel inperken. Terwijl de democratie cruciaal is voor de legitimiteit en maatschappelijke verankering van de rechtsstaat.
Precies dat staat nu ter discussie. Mensen stemmen voor verandering, maar ons systeem is zo (juridisch) dichtgetimmerd dat de bewegingsruimte voor de politiek is ondermijnd. Het herstel van de democratische vrijheid van het volk, is de boodschap van radicaal-rechts.
Juridisch dichtgetimmerd
Neem de modellenwerkelijkheid rondom stikstof om de ‘oorspronkelijke staat’ van de natuur te herstellen.
Om het ‘probleem’ op te lossen, bedacht het kabinet-Rutte IV een maatregelenpakket van 25 miljard euro. Maar er was weinig draagvlak in de samenleving. De bevolking corrigeerde het stikstofbeleid bij de verkiezingen van 2023.
Het kabinet-Schoof zette daarom een streep door de plannen van het vorige kabinet. Maar de rechtbank van Den Haag sprak in januari dit jaar uit dat de staat onrechtmatig handelt. Want, Europees recht en wetten en regels die de overheid eerder heeft vastgesteld.
Ook als het gaat om asiel, het speerpunt van het kabinet-Schoof, werd geschermd met mensenrechtenverdragen en juridische procedures. Een asielstop, grenscontroles of andere maatregelen? Ook hier is het antwoord meestal: ‘Het mag niet, het kan niet.’
Om over woningbouw of de aanleg van nieuwe wegen nog maar te zwijgen. De stapeling van regels maakt het schier onmogelijk om nog iets gedaan te krijgen. Een vleermuis kan al een heel bouwproject of de verbreding van een snelweg blokkeren.
Rechter wijst zelf op grenzen wetgeving
Waarom zit de politiek zo vast? Ten eerste door naïviteit van de politiek zelf om zich te committeren aan (juridisch bindende) verdragen en internationale afspraken, zonder goed doordrongen te zijn van de consequenties. Dat is ook wat de rechtbank Den Haag noemt in zijn vonnis van januari dit jaar over het stikstofbeleid.
Blijkbaar voelde de rechtbank de noodzaak om dit onder woorden te brengen: ‘De rechter dient een terughoudende rol aan te nemen waar het gaat om een afweging van verschillende maatschappelijke belangen die in beginsel door de wetgever moet worden verricht. Het is echter wel aan de rechter om te beoordelen of de regering en het parlement bij hun besluitvorming zijn gebleven binnen de grenzen van het recht waaraan zij zijn gebonden. Die grenzen vloeien onder meer voort uit het Europese recht en uit de wetten die de regering en parlement zelf hebben vastgesteld’.
Wie controleert de rechter?
Toch is dat niet alles. De rechterlijke macht gaat wel degelijk op de stoel van de politiek zitten met politieke interpretaties van het recht. Daarom is het een gemiste kans dat Nederland de brief van Europese landen met kritiek op het Europees Hof voor de Rechten van de Mens niet heeft ondertekend.
Rechters worden in ons land bovendien niet gekozen of, in het geval van een Hooggerechtshof, door het parlement benoemd – zoals in de Verenigde Staten.
Nu controleert de rechterlijke macht zichzelf, een situatie die vanuit democratisch oogpunt onwenselijk is. Dat maakt rechterlijke instituties ook gevoelig voor verwijten dat ze progressieve D66-bastions zouden zijn, met een eigen politieke agenda.
Geef politiek weer het laatste woord
Een democratie kan elk moment ontsporen. Dat was de les die de Grieken leerden toen Athene ten onder ging in zijn oorlog tegen Sparta. In de moderne tijd was het de Franse Revolutie die door Robespierre verviel tot bloedvergieten, uit naam van het volk.
Dat is waartoe de rechtsstaat in een democratie wordt ingebouwd: als een noodrem om te voorkomen dat de auto crasht.
Daarom is de rechtsstaat cruciaal. En juist ter bescherming van de democratische rechtsstaat moeten we meer bewegingsruimte voor de politiek creëren.
Zodat verkiezingen weer beslissend worden. Dat betekent verdragen aanpassen of opzeggen en internationale afspraken herzien, en de doorwerking van internationaal recht uit de Grondwet halen.
De democratie moet worden versterkt, en daarmee het primaat van de politiek. Het volk beslist. Het volk is soeverein. En die politieke vrijheid beschermen, is de mooiste en meest eervolle opdracht die élke partij toekomt.