Groeiende vraag naar vaccins buiten landelijk vaccinatieprogramma

Het is een opmerkelijke tegenstelling: aan de ene kant daalt de vaccinatiegraad in Nederland voor inentingen uit het Rijks­vaccinatieprogramma (RVP), aan de andere kant zien huisartsen juist een groeiende vraag naar vaccins die niet in het programma zijn opgenomen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om kinkhoestvaccinaties voor zwangere vrouwen en een vaccinatie tegen pneumokokken voor ouderen, inentingen die zij zelf moeten betalen.

Het Nederlands Huisartsen Genootschap constateerde in mei dit jaar dat er sprake is van een stijging van de vraag. Exacte cijfers kan de wetenschappelijke vereniging niet noemen, maar het kwam tot die conclusie op basis van ‘signalen’ van huisartsen.

Daarnaast bemerkte hun belangenvereniging, de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV), in september dat huisartsen ‘veel extra vragen’ kregen van ouders die hun kind wilden laten inenten tegen meningokokken. Een vaccinatie tegen meningokokken is sinds oktober voor tieners opgenomen in het RVP, maar in eerste instantie alleen voor de grootste risicogroep: kinderen die geboren zijn tussen 1 mei en 31 december 2004. Bezorgde ouders met kinderen buiten deze leeftijdscategorie willen de vaccinatie ook, omdat zij via de media of uit hun directe omgeving verhalen hebben gehoord over kinderen die aan deze ziekte zijn overleden.

Welke vaccinaties zijn er naast het RVP? Waar zijn deze vaccinaties te verkrijgen? En is het eigenlijk wel wenselijk dat inentingen worden gehaald buiten het landelijke programma om?

Bescherming tegen infectieziekten

Het RVP is in 1957 ingevoerd. Doel van het programma is om de Nederlandse bevolking te beschermen tegen een aantal ernstige infectieziekten, zoals mazelen en polio. Niet alle in Nederland geregistreerde vaccins worden zomaar in het programma opgenomen. Het ministerie van Volksgezondheid maakt eerst een afweging of de gezondheidswinst van een vaccin opweegt tegen de kosten van een landelijk inentingsprogramma. Het ministerie wordt daarbij geadviseerd door de Gezondheidsraad en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Vaccinaties tegen minder ernstige ziekten, zoals waterpokken, haalden het programma door deze afweging niet. In sommige gevallen krijgen alleen de grootste risicogroepen een inenting via het RVP. Zoals geldt voor de vaccinatie tegen meningokokken, die vanaf 2019 aan alle jongeren tussen de 14 en 18 jaar zal worden aangeboden.

Er zijn elf vaccinaties die helemaal niet of alleen voor bepaalde groepen in het RVP zijn opgenomen (zie kader ‘De prijs van vaccins’). Deze vaccins kunnen ook ‘gezondheidswinst’ opleveren voor wie buiten het programma valt, schrijft het RIVM. Informatie over de werking en effectiviteit van deze inentingen is te vinden via de website van het RIVM (rivm.nl, onder het kopje ‘Vaccinaties op maat’). Deze vaccinaties zijn te koop via de huisarts, een reizigersvaccinatiecentrum of gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD).

Voor eigen rekening

Over het algemeen zijn de kosten voor deze vaccinaties voor eigen rekening. Alleen de griepvaccinatie wordt vanuit een aantal aanvullende verzekeringen vergoed voor mensen die niet in de doelgroep vallen van het landelijke vaccinatieprogramma.

Het ene vaccin is duurder dan het andere. Daarbovenop komen de kosten voor het zetten van de prik, het consult. De GGD’s en vaccinatiecentra rekenen daarvoor een hoger tarief dan de huisarts. Voor een vaccinatie via de huisarts geldt wel dat u het vaccin vaak zelf moet ophalen bij de apotheek, die een aflevertarief rekent. Bovendien moet het vaccin zo snel mogelijk na aankoop in de eigen koelkast worden gelegd, tot de afspraak bij de dokter.

Een voorbeeld: het vaccin tegen meningokokken typen A, C, W en Y – dat voor bepaalde leeftijdsgroepen in het RVP is opgenomen – kost ongeveer 45 euro. Een consult bij de huisarts om het vaccin te laten zetten, kost 4,79 euro, plus 14 euro voor de apotheek. Alles bij elkaar bijna 65 euro.

Een GGD rekent voor het regelen en zetten van de prik ongeveer 80 euro. Om de kans op een meningokokkenbesmetting verder te verkleinen, is er een vaccin tegen meningokokken B, de variant die op dit moment minder voorkomt. De kosten hiervan zijn ongeveer 83 euro per vaccin en er zijn twee tot drie prikken per kind nodig.

Wachtlijst

Als er een tekort aan een vaccin is of dreigt, dan heeft het RVP voorrang. In zo’n geval worden de beschikbare vaccins gereserveerd voor het landelijke programma. Het afgelopen jaar waren verscheidene vaccins tijdelijk niet leverbaar in Nederland, zoals het vaccin tegen meningokokken. Een aantal GGD’s en apotheken houdt op zo’n moment een wachtlijst bij van mensen die voor een vaccin in aanmerking willen komen zodra het weer leverbaar is.

Zorgt de groeiende vraag naar de vaccinaties tegen eigen betaling uiteindelijk voor een tweedeling in het solidaire Nederlandse zorgstelsel? De inentingen komen immers alleen terecht bij burgers die actief op zoek (kunnen) gaan naar informatie en die de vaccins kunnen betalen.

Voormalig minister van Volksgezondheid Edith Schippers (VVD) zag daarin geen probleem. Zij was juist voorstander van de ‘vrije markt’ voor vaccins. In 2014 schreef Schippers in een brief aan de Tweede Kamer dat zij deze markt zelfs meer onder de aandacht wilde brengen, omdat eigenlijk veel te weinig mensen van het bestaan van de vaccinaties buiten het RVP op de hoogte waren. Daardoor bleef er ‘gezondheidswinst liggen’, schreef Schippers.

Ook staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis (ChristenUnie), die nu het vaccinbeleid in zijn portefeuille heeft, benoemde in een recente Kamerbrief al eens expliciet de mogelijkheid om vaccinaties tegen eigen betaling te halen. Blokhuis wees ouderen erop dat zij de vaccinatie tegen pneumokokken, die vanaf volgend jaar voor hen mogelijk in het RVP zal worden opgenomen, al zelf konden kopen.

Geen tweedeling

Het ministerie laat bovendien weten niet te vrezen voor een tweedeling, juist omdat alle risicogroepen een vaccinatie krijgen. Door vaccins buiten het landelijke programma aan te bieden, wordt volgens het ministerie voorkomen dat publiek geld wordt gebruikt voor vaccinaties zonder duidelijke medische noodzaak.

Uiteindelijk is de vraag nog wel of zorgverleners al helemaal klaar zijn voor de bezorgde burger die zich graag extra wil laten inenten. De belangenvereniging van huisartsen LHV liet in september weten dat de toegenomen vraag naar meningokokkenvaccinaties leidt tot ‘ongewenste neven­effecten, zoals extra werkdruk in de toch al overbelaste huisartsenpraktijken’.

Bovendien is een deel van de huisartsen terughoudend met het verstrekken van vaccinaties buiten het RVP om. Zij vinden dat voor het RVP een goede risicoafweging is gemaakt en dat er dus eigenlijk geen reden is om buiten dit landelijke programma om vaccinaties uit te voeren. Het kan dus zijn dat de huisarts geen recept wil uitschrijven. Vaak kan het dan wel via de GGD, mits er een voorraad is.