Het Nationaal Preventieakkoord waarmee staatssecretaris Paul Blokhuis Nederland gezonder wil maken, krijgt van veel kanten kritiek. Bemoeizuchtig, niet ambitieus genoeg, of juist té ambitieus. Wat zijn de doelen en hoe wil Blokhuis ze halen?
Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis (ChristenUnie) heeft vrijdag zijn langverwachte Nationaal Preventieakkoord gepresenteerd. Daarin formuleert hij maatregelen die ervoor moeten zorgen dat Nederlanders in 2040 minder roken, minder alcohol drinken en minder overgewicht hebben.
Luister ook naar de podcast:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Net zoals over de energietransitie wordt onderhandeld aan ‘tafels’, heeft ook Blokhuis op verschillende deelterreinen belanghebbenden bij elkaar gezet om het eens te worden over maatregelen. Daar is een veelomvattend plan uitgerold met doelen op drie hoofdterreinen: roken, alcohol en overgewicht.
Wie mocht meepraten?
Doelen en maatregelen:
roken
- Nu: 23,1 procent volwassenen rookt, 8 procent jongeren rookt, 9 procent zwangere vrouwen rookt
- 2020: minder dan 20 procent volwassenen rookt, minder dan 5 procent zwangere vrouwen rookt
- 2040: minder dan 5 procent volwassenen rookt, geen enkele jongere of zwangere vrouw rookt
Maatregelen: tabakswaren uit het zicht in supermarkten en speciaalzaken; accijns omhoog, tot 10 euro in 2023; veel plekken waar kinderen komen worden rookvrij
Doelen en maatregelen: overgewicht
- Nu: 48,7 procent volwassenen met overgewicht, 13,5 procent van de jongeren heeft overgewicht
- 2040: minder dan 38 procent volwassenen met overgewicht, minder dan 9,1 procent van de jongeren heeft overgewicht
Maatregelen: verbod op suikerhoudende frisdranken op scholen; ‘gezond aanbod’ bedrijfsrestaurants bij de rijksoverheid (2021), in de catering (2022) en in ziekenhuizen (2030); veel aandacht voor bewegen en gezond eten, zowel in campagnes als gerichte behandeling van jongeren met overgewicht.
Doelen en maatregelen:
alcohol
- Nu: 9,2 procent van de volwassenen drinkt te veel, 8,9 procent van de zwangere vrouwen drinkt te veel
- 2040: 5 procent of minder van de volwassenen drinkt te veel, minder dan 4 procent van de zwangere vrouwen drinkt te veel
Maatregelen: voorlichtingscampagnes, strengere naleving van de leeftijdsgrens bij alcoholverkoop, rem op het stunten met alcoholprijzen (maximaal 25 korting)
Wie aan die tafels werden uitgenodigd, bepaalt natuurlijk nogal de uitkomst van de onderhandelingen. Nog voor het rapport het licht had gezien, klonk al van uiteenlopende zijden kritiek.
De werkgeversorganisaties MKB Nederland en VNO-NCW reageerden verbolgen op het ‘rookakkoord’ waarin zij (vertegenwoordigers van horeca en tabakverkopers) niet voldoende zeggen te zijn gekend. Vertegenwoordigers van onder meer de (fris)drankindustrie zaten ook aan tafel. Volgens critici hebben die laatste bijvoorbeeld voor elkaar gekregen dat ze pas in 2021 hoeven te komen met voorstellen om ‘bereik en beïnvloeding van jongeren door alcoholuitingen naar redelijkheid’ te beperken, wat inderdaad niet erg urgent klinkt.
RIVM twijfelt aan de ambities
Wie ook niet aan tafel zaten, waren de producenten van niet-bewerkte voedinsgmiddelen, ofwel groenten en fruit. Een logische maatregel om gezond eten te bevorderen zou zijn geweest om het btw-tarief op groente en fruit niet te verhogen van 6 procent naar 9 procent, zoals dat voor alle voedingsmiddelen geldt. Toch zet het kabinet dat plan per
1 januari 2019 door.
Ook de haalbaarheid van de doelstellingen ligt al onder vuur. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), partner in het Preventieakkoord, heeft achter de schermen volgens verschillende media becijferd dat tal van ambities in het akkoord te hoog gegrepen zijn. Het aantal rokers omlaag brengen, moet lukken, is de inschatting, maar de doelen op het gebied van alcoholgebruik en overgewicht zijn een illusie, is de inschatting van het RIVM.
Hoe ver gaat de bemoeizucht?
Waar eindigt dit? Wanneer is de overheid tevreden? De levensverwachting van de gemiddelde Nederlander is de afgelopen decennia flink verbeterd. Hij wordt ouder en bereikt die hogere leeftijd ook in relatief steeds betere gezondheid. Ook zonder Preventieakkoord gaan veel zaken de goede kant op: het alcoholgebruik daalde de afgelopen tien jaar al met 19 procent. Ook gingen Nederlanders al iets gezonder eten, constateerde het RIVM.
En dan toch al die maatregelen die inbreuk maken op de geneugten van het leven: een lekker stuk vlees, een avondje doorzakken, een sigaretje. Nee, gezond voor het lichaam is het allemaal niet – al worden de gezondheidseffecten van vleesconsumptie erg zwaar aangezet – maar het is niet aan de overheid om burgers te beknotten in hun leven zolang ze daarmee anderen geen schade berokkenen.
Er loeren zeker gevaren, zoals obesitas en (daaraan gekoppelde) diabetes. Maar over het geheel genomen hebben we niet echt te klagen over het gezondheidspeil. In enkele gevallen zijn de strikte maatregelen toe te juichen: een algeheel rookverbod op sportclubs – daar valt veel voor te zeggen. Maar het sluiten van aparte rookruimten in de horeca, die gasten dus zelf verkiezen te bezoeken, getuigt van een al te grote bemoeizucht. Net als de plannen om de horeca te bewegen minder vlees en meer groenten te serveren.
Het is de vraag of een al te bemoeizuchtige overheid de burger niet tegen zich in het harnas jaagt door voor hem te bepalen dat hij moet minderen met zijn wijntje of biefstuk.