De Amerikaanse medicijnfabrikant Pfizer en het Duitse biotechnologiebedrijf BionTec hebben zeer hoopgevende berichten naar buiten gebracht over de werking van hun vaccin tegen het coronavirus. Wat kan dat betekenen voor het verloop van de pandemie?
Alle soorten vaccins zijn er in essentie op gericht om het immuunsysteem zelf in het geweer te krijgen tegen indringers als bacteriën en virussen. De manier waarop ze dat doen, verschilt per vaccin.
Klassieke vaccins gebruiken een gedeactiveerd stukje van het virus. Zodra dat in het lichaam wordt geïnjecteerd, reageert het immuunsysteem door onder meer antistoffen te produceren. Zo wordt het lichaam als het ware getraind om de eiwitten te maken die een indringer herkennen en aanvallen.
Pfizer/BionTec doet iets nieuws
Het vaccin van Pfizer/BionTec, BNT162b2, werkt iets anders. Het is een zogeheten boodschapper-RNA-vaccin (messenger-RNA). De onderzoekers gebruiken niet het virus zelf, maar in het laboratorium gemaakt RNA, moleculen die de cel instructies geven. Dit mRNA vertelt de cel in dit geval om uitsteeksels te maken die identiek zijn aan die van SARS-CoV-2. Het immuunsysteem herkent die uitsteeksels en gaat vervolgens antilichamen produceren.
Ook de kandidaat-vaccins van Moderna en Curevac werken op deze manier. Andere belangrijke kandidaatvaccins gebruiken de vector-techniek. Daarbij nemen onderzoekers een ongevaarlijk virus (bijvoorbeeld een adenovirus) dat ze uitrusten met een stukje RNA of DNA, zodat de cellen van het afweersysteem reageren.
Fase-3, de grootste hobbel
Fase 3 van het onderzoek is de laatste grote drempel in de ontwikkeling van een medicijn of vaccin. In deze fase wordt het middel getest op een grote groep proefpersonen. Vaak blijkt een middel dat in dieren werkte en dat veilig werd bevonden toch niet het gewenste effect in mensen te hebben.
Aan deze derde fase van het onderzoek van Pfizer deden ruim 43.500 mensen mee. Van die deelnemers kregen er tot nu toe 94 COVID-19. Vervolgens is gekeken of die mensen het vaccin hadden gekregen of een placebo. Daaruit bleek dat zich onder de gevaccineerden nauwelijks positieve gevallen bevonden, waaruit Pfizer de conclusie trekt dat het vaccin vermoedelijk voor 90 procent effectief is.
Dat percentage is zeer opmerkelijk en verklaart de hosannastemming rond dit vaccin. Vooraf was alom gewaarschuwd voor te hoge verwachtingen. Griepvaccins zijn vaak slechts voor 50 procent effectief, ofwel ze beschermen slechts de helft van de gevaccineerden daadwerkelijk tegen een infectie. De gerapporteerde 90 procent is dus ongebruikelijk hoog.
Wanneer is een vaccinatiecampagne te verwachten?
Eerst moet het middel worden goedgekeurd voor gebruik door de Amerikaanse Food and Drug Administration en de medicijnautoriteiten van de landen die het vaccin willen inzetten. Die procedure kan pas beginnen als de combinatie Pfizer/BionTec alle onderzoeksgegevens kan leveren, naar verwachting in december. Maar dinsdag meldde BionTech dat het een verzoek voor goedkeuring al heeft ingediend bij de EMA, de Europese Medicijn Autoriteit.
Pfizer denkt dat het vaccin nog dit jaar in de Verenigde Staten kan worden ingezet en niet lang daarna ook in Europa. De productie komt zo snel mogelijk op stoom. De Europese Commissie heeft alvast driehonderd miljoen doses van het virus besteld, waarvan Nederland aanspraak kan maken op 11,7 miljoen doses. Voor een goede werking zijn twee doses nodig.
Wachten op de trein op een koud perron
De Britse Chief Medical Officer for England Jonathan Van Tam zette het nieuws rond het vaccin in perspectief door een treffende vergelijking te maken. ‘Je staat op een koud en nat perron te wachten op een trein,’ schetste Van Tam, ‘en plots zie je heel in de verte twee lichten opdoemen. De trein komt eraan!’ Dan lijkt het alsof de trein er bijna is, wil Van Tam duidelijk maken, maar dan remt de trein, gaat steeds langzamer rijden, moet misschien nog even wachten tot het perron vrij is, en dan nog veilig tot stilstand komen. Dan duurt het weer even voor de deuren opengaan en vervolgens is het dringen geblazen voor je binnen bent.
https://www.youtube.com/watch?v=-wUXc8BZ9CE
Is het optimisme voorbarig?
De voorlopige resultaten zijn heel mooi, maar dat zegt niet alles. Het vaccin helpt vooral als het effectief blijkt bij de kwetsbaarsten in de samenleving, en de effectiviteit bij die doelgroep (zeventigplussers, mensen met een zwakke gezondheid) moet nog blijken. Bekend is dat vaccins bij ouderen minder goed werken. Dat komt doordat de vaccins gebruik maken van het immuunsysteem. Dat systeem gaat achteruit naarmate je ouder wordt. Dus wordt het ook lastiger voor een vaccin om er gebruik van te maken.
Ook geeft het onderzoek nog weinig duidelijkheid over hoe lang de bescherming aanhoudt. Wil die nuttig zijn, dan moet die periode zeker een half jaar zijn. Ook dat moet nog blijken.
De hoofdredacteur van het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift The Lancet liet zich bovendien kritisch uit over deze manier van wetenschap bedrijven, via persberichten in plaats van in door andere wetenschappers beoordeelde publicaties in gerenommeerde tijdschriften.
Er kleven ook nog wel enkele logistieke uitdagingen aan het vaccin. Los van de titanenklus die het zal worden om miljoenen vaccins te produceren en te verdelen, moet dit specifieke vaccin voortdurend worden bewaard bij een temperatuur van -70 graden Celsius, hetgeen transport en vaccinatiecampagne complex en duur maakt.
Gevolgen voor corona-aanpak
De komst van een vaccin zal zeker gevolgen hebben voor de coronastrategie als geheel. Het vaccin komt, naar het zich laat aanzien, sneller dan verwacht en betekent een steun in de rug voor de overheden die hebben geprobeerd het virus zo veel mogelijk in te dammen in afwachting van een vaccin.
Het vaccin zou in de eerste plaats directe bescherming kunnen bieden aan kwetsbare personen die nu heel voorzichtig moeten zijn en soms in zelfisolatie leven. Dat behoort hopelijk over niet al te lange tijd tot het verleden. Maar een massale inentingscampagne kan op termijn ook bijdragen aan groepsimmuniteit. Niet zoals bij mazelen, waartegen een jarenlang beschermend vaccin beschikbaar is, maar in elk geval zodanig dat lockdowns en 1,5 meter afstand houden wellicht tot het verleden zullen gaan behoren. Wereldgezondheidsorganisatie WHO waarschuwt er wel al voor om niet vooruit te lopen op de komst van een vaccin, en het virus met alle kracht te blijven bestrijden tot er een vaccin is.