Wetenschappers denken een nieuwe oplossing te hebben in de strijd tegen klimaatverandering: de aarde bewust afkoelen. Waarom is dat zo’n taboe?
De jaarlijkse trektocht van wereldleiders en diplomaten is weer gaande. Van 6 tot 18 november zijn zij in de Egyptische stad Sharm el-Sheikh voor de 27ste keer bijeen voor een klimaattop (zie ‘Klimaattop: waar gaat het over?’). Een enkele keer wordt er succes geboekt, zoals met het Kyoto-protocol in 1997 en het akkoord van Parijs in 2015. Meestal overheerst rond de toppen een vorm van moedeloosheid: weer een jaar met recordwarmte, weer gebroken beloftes.
Klimaattop: waar gaat het over?
Terwijl de COP26-klimaattop in Glasgow ging om ‘1,5 graad levend te houden’, draait COP27 in het relatief arme Sharm-el-Sheikh om ‘de vervuiler betaalt’.
De Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi dringt aan op financiële hulp voor kwetsbare landen, betaald door rijke landen die veel CO2 uitstoten. Daarbij ligt het accent vooral op vergoeding van schade door klimaatverandering, niet zozeer op financiering van de energietransitie. Uit angst voor gepeperde rekeningen wees de Europese Unie bij COP26 een voorstel af voor zo’n compensatiefonds. Maar dit jaar gaat de Europese Unie volgens D66-minister Rob Jetten ‘met een open houding’ het gesprek hierover aan.
Ook hoog op de agenda staat een recent VN-rapport waaruit blijkt dat er ondanks alle COP26-beloften geen ‘realistisch scenario’ is voor maximaal 1,5 graad opwarming. Het rapport pleit voor meer maatregelen. Vooral grote uitstoters als China en India spelen een rol. Deze wisten vorig jaar hun steenkoolbeloften nog af te zwakken. Westerse landen zijn huiverig grote stappen te zetten als zulke landen dat niet doen.
Iedereen kijkt in Egypte naar elkaar: arme landen naar rijke, en rijke naar grote vervuilers. Dit zal ongetwijfeld een compromisrijk slotakkoord opleveren. Patrick van Oosterom
Die uitzichtloosheid van toenemende klimaatverandering begint samenlevingen steeds fermer in haar grip te krijgen. Bewoners van sommige eilanden bereiden zich voor op het verlaten van hun thuisland doordat de zeespiegel stijgt. Klimaatactivisten gaan steeds verder in hun protesten en lijken zich vast te plakken aan alles wat los en vast zit.
Geo-engineering als radicale oplossing
Ook bij wetenschappers is het gevoel van urgentie groot. Zo groot dat zij zich steeds meer richten op een nieuwe, radicale oplossing om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. De mens moet nadenken over ingrijpen in het klimaat om de aarde af te koelen, geo-engineering in jargon. Ofwel: knutselen aan het klimaat, iets wat tot nu toe aan de natuur werd overgelaten. Nederland speelt een voorname rol in dat debat.
Eigenlijk is het idee van geo-engineering al zo oud als het besef bij beleidsmakers dat de aarde opwarmt, zegt Jesse Reynolds (48). De in Nederland wonende Amerikaan is secretaris van de Climate Overshoot Commission, die nadenkt over strategieën voor als de opwarming niet binnen de perken blijft. ‘Jarenlang sluimerde dit idee in de schaduw.’
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
Het was de Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen die het in 2006 uit de schaduw hielp. De scheikundige was – toen al – sceptisch over een snelle reductie van de CO2-uitstoot en riep op tot onderzoek naar het afkoelen van de aarde. Zijn voorstel was om sulfaatdeeltjes (aerosolen) hoog in de atmosfeer te brengen om daar het zonlicht te weerkaatsen en zo de opwarming van de aarde te beperken. Dat zou niet veel anders zijn dan een vulkaanuitbarsting. Twee bekende – Tambora (1815) en Pinatubo (1991) – zorgden beide een jaar lang voor een halve graad afkoeling.
De inmiddels overleden Crutzen wordt een belangrijke rol toegedicht in het aanzwengelen van de discussie over het afkoelen van de aarde, al staat de wetenschap nog altijd in de kinderschoenen. Jaarlijks wordt voor zo’n 20 tot 25 miljoen dollar aan onderzoek gedaan naar geo-engineering, schat Reynolds.
Nabootsen vulkaanuitbarsting veelbelovend
Er zijn diverse opties voor geo-engineering, zo wordt vermoed. Stuk voor stuk richten ze zich op het broeikaseffect. Zonlicht straalt op de aarde en kaatst er vervolgens weer vanaf. Maar in de dampkring houden broeikasgassen en wolken een deel van de warmte vast op aarde. De centrale vraag is: hoe voorkom je dat er steeds meer zonnewarmte op aarde blijft door de uitstoot van broeikasgassen als CO2 en methaan? Wetenschappers onderscheiden vier methodes, die nog in een pril stadium verkeren.
Een futuristische is om het zonlicht al in een heel vroeg stadium te laten afketsen met een schaduwdoek, een gigantische parasol in de ruimte tussen de zon en de aarde (zie ‘Zonnewering in de ruimte’). Je kunt het zonlicht ook dichter bij de aarde laten afketsen door aerosolen in de stratosfeer te spuiten, zoals Crutzen bepleitte (zie ‘Boots vulkaanuitbarsting na’). Deze methode wordt gezien als de meest veelbelovende.
Dan zijn er nog de wolken. Laaghangende wolken kunnen witter worden gemaakt en voorkomen zo dat zonnestralen het aardoppervlak bereiken (zie ‘Wittere Wolken’).
Tot slot kan het probleem bij de wortel worden aangepakt: haal de CO2 die de mens in de atmosfeer heeft gestopt, er weer uit (zie ‘Vang CO2 af’). Het is de minst omstreden methode, maar ook zeer kostbaar en energie-intensief.
Tegenstanders vinden geo-engineering te risicovol
Het idee van klimaatknutselen gaat ver. De mens heeft altijd invloed gehad op zijn omgeving. Van het kappen van bossen tot het jagen op wilde dieren. Maar na de industriële revolutie gaat het vanaf eind negentiende eeuw snel met de (lucht)vervuiling en het in de atmosfeer brengen van broeikasgassen. De mensheid probeert daarom haar voetafdruk op de aarde juist te reduceren. Daarom zou het een extra grote stap zijn als de mens nu zijn greep op de planeet zou verstevigen door ook de controle over te nemen over de thermostaatknop van de aarde.
Er is dan ook veel weerstand. En daar toont Nederland een tweede gezicht. ‘Nederland is leider van de oppositie,’ zegt Frank Biermann (55), hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Hij nam met collega’s het initiatief tot een solar geoengineering non-use agreement. Enkele honderden wetenschappers roepen landen daarin op om het weerkaatsen van zonlicht juist in het verdomhoekje te stoppen.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?
Er ging iets fout