Experimenten met genetisch gemodificeerde muggen tegen knokkelkoorts en chikungunya zijn een succes. Maar tegenstanders roeren zich.
Er waart een ernstige epidemie door het Koninkrijk der Nederlanden, een die ongeveer een op de acht mensen treft. De veroorzaker is het chikungunyavirus, dat onder meer huishoudt op Curaçao. Alleen daar zijn al sinds september 2014 20.000 mensen ziek geworden, op een populatie van zo’n 150.000.
Griep, waarvan op dit moment ook een epidemie is vastgesteld in Nederland, stelt weinig voor vergeleken met deze ziekte – het influenzavirus infecteerde tot nu toe slechts ongeveer een op de honderdveertig mensen.
Chikungunya mag dan niet erg dodelijk zijn, een pretje is het zeker niet. De ziekte gaat gepaard met hoge koorts en helse gewrichtspijnen. Een behandeling is er niet, een patiënt rest niets anders dan rust nemen en goed eten en drinken.
Tijgermug
Chikungunya wordt overgebracht door een beet van de gelekoortsmug of de tijgermug. Vooral de laatste is aan een opmars bezig.
‘De tijgermug komt oorspronkelijk alleen voor in het tropische en het subtropische deel van Oost-Azië, maar hij verspreidt zich door de steeds drukker wordende internationale handel langzaamaan over de hele wereld,’ zeg Sander Koenraadt, entomoloog aan Wageningen University. ‘De mug is zelfs al een paar keer waargenomen in Nederland.’
De tijgermug brengt niet alleen chikungunya over, maar ook het ernstigere dengue, ofwel knokkelkoorts. Jaarlijks raken er wereldwijd tussen de 50 en 100 miljoen mensen mee geïnfecteerd, van wie er zo’n 25.000 overlijden. Voorheen was het een tropische ziekte, maar na de eeuwwisseling bereikte de knokkelkoorts ook Italië, Zuid-Frankrijk en de zuidelijke Amerikaanse staat Florida.
Autobanden
Alle middelen worden ingezet om de muggen die chikungunya en dengue overdragen, in te dammen. Op Curaçao wordt geregeld met bestrijdingsmiddelen gespoten en de overheid roept iedereen op om zich veelvuldig in te smeren met het muggenafstotende middel DEET.
Ook klamboes worden ingezet, maar doordat de muggen overdag bijten, helpen zulke netten een stuk minder goed dan tegen de vooral ’s avonds stekende malariamug.
‘Er wordt ook geprobeerd om het de larven van de mug zo moeilijk mogelijk te maken door zijn favoriete nestelplaatsen, zoals stilstaand water in afgedankte autobanden, zoveel mogelijk te verwijderen,’ zegt Koenraadt. Al deze maatregelen helpen, maar kunnen niet voorkomen dat de ziektes zich blijven verspreiden.
Nieuw wapen
Sinds kort is er een nieuw wapen op de markt: de genetisch gemodificeerde mug. Het Britse bedrijfje Oxitec slaagde erin om muggen te ontwikkelen met een zogeheten genetische kill switch, een dodelijke schakelaar. Hiertoe verrijkten ze de muggen met stukjes DNA van koraal, kool, het herpesvirus en van de E. coli-bacterie.
Gecombineerd leverde dat een gen op dat dodelijk is voor het nageslacht van het insect. Als de gemodificeerde muggen paren met hun wilde tegenhangers, sterft de populatie langzaam uit, is het idee.
Oxitec experimenteerde al met gentechmuggen in Brazilië en op de Kaaimaneilanden. Op die eilandengroep lieten de Britten
3,3 miljoen mannelijke gemodificeerde muggen los, die erop los paarden met de wilde vrouwtjesmuggen. De muggenpopulatie daalde er binnen drie maandenmet 96 procent.
De resultaten overtuigden ook de instanties in Florida van het nut om de muggen in te zetten teneinde hun beginnende invasie de nek om te draaien. Oxitec wacht op toestemming van de Amerikaanse voedsel- en medicijnenautoriteit, de FDA, om miljoenen muggen los te laten. De verwachting is dat daarvoor nog dit jaar groen licht wordt gegeven.
Dr. Frankenstein
Niet geheel onverwacht bestaat er nogal wat weerstand tegen de introductie van de gentechmuggen. Genetische modificatie bij planten heeft al een slecht imago, de techniek toepassen bij dieren roept nog meer negatieve reacties op.
Zo noemde Helen Wallace van de grote Britse geneticawaakhond GeneWatch de muggen in The New Yorker eerder geheel volgens traditie ‘Dr. Frankensteinmonsters.’ Ruim honderdduizend inwoners van Florida tekenden bovendien een petitie tegen het inzetten van de muggen.
Koenraadt ziet het gevaar niet zo. ‘Omdat de nakomelingen niet levensvatbaar zijn, is er geen gevaar dat het DNA zich verspreidt in de natuur,’ zegt hij. Ook het verdwijnen van één soort mug uit het ecosysteem ziet hij niet als probleem.
‘Met gif proberen we het hetzelfde, de mug heeft niet zo’n belangrijke functie dat hij niet kan worden gemist. Muggen worden snel resistent tegen chemische bestrijdingsmiddelen, die bovendien slecht zijn voor het milieu. De gentechmuggen zouden wel eens een heel specifieke en effectieve manier kunnen zijn om deze ziektes te lijf te gaan.’