Prinsjesdag beleeft dit jaar een primeur. Voor het eerst in 210 jaar stuurt een vrouwelijke koetsier het achtspan in de koninklijke stoet. De Troonrede zal geen primeur bevatten, maar hoe komt die tekst eigenlijk tot stand?
1. Hoe zit dat met de koetsiers in de koninklijke stoet?
De Koninklijke Stallen bestaan sinds 1815 en hadden twee eeuwen alleen mannelijke koetsiers. Sinds tien jaar zijn er vrouwelijke koetsiers. De eerste vrouw op de bok met Prinsjesdag – Marjolein Waarlé – mag dit jaar het achtspan sturen van de glazen koets waarin koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Amalia zitten.
Waalre beleefde vorig jaar ook al een primeur. Toen was ze de eerste vrouwelijke postiljon: de ruiter op het linkervoorpaard van de achtspan. Een extra hulp, want een koetsier kan niet altijd alle acht paarden zo sturen dat ze perfect rijden, wat vooral op Prinsjesdag de bedoeling is.
Koetsier Waarlé staat erom bekend dat ze haar vak uitmuntend verstaat en reed eerder ook al met de Friese vierspan in de stoet.
Er zit op deze Prinsjesdag nóg een vrouw op de bok: zij stuurt een tweespan.
Het idee dat de Koning op Prinsjesdag zelf te paard naar de Staten-Generaal rijdt, zoals Willem II (1840-1849) deed, is vandaag de dag ondenkbaar.
Zie hier het overzicht van de koninklijke stoet.
2. Wat is de Troonrede?
De Troonrede wordt op de derde dinsdag van september uitgesproken door de Koning als hoofd van de regering, ook namens de regering, en gaat over het regeringsbeleid. Ook bevat de rede een terugblik op belangrijke gebeurtenissen. In tegenstelling tot de kersttoespraak van de Koning zitten in de Troonrede geen persoonlijke elementen.
Onder Koning Willem III was het een eenvoudige tekst, maar gaandeweg werd die ingewikkelder en voor gewone mensen niet te begrijpen. Onder koningin Juliana veranderde dat geleidelijk en werden de teksten weer eenvoudiger. Net als in liedjes, is de tijd waarin ze werden gemaakt erin terug te horen.
3. Wie schrijven de Troonrede?
Het produceren van de pakweg 2.500 woorden tellende tekst is een flinke klus die gebeurt op het ministerie van Algemene Zaken. Oud-premier Ruud Lubbers beweerde graag dat hij en koningin Beatrix vele tientallen uren aan de tekst zaten te sleutelen. Zo is het niet meer.
Dat departementen blokjes tekst aanleveren waarna er een verhaal van wordt gemaakt, is wellicht gebeurd, maar ook zo gaat het in elk geval al vijftien jaar niet meer.
Het proces om tot een tekst te komen, begint al in het voorjaar met een brainstorm-uurtje met de premier en de vicepremiers. Wat zou de toon kunnen zijn, en dringen zich al thema’s op?
Intussen opperen de raadadviseurs van de minister-president, die alles weten van ministeries, ideeën. Voorzichtig worden ook ambtenaren van departementen gepolst, zonder de indruk te wekken dat het om de Troonrede gaat. De penvoerder van de Troonrede wil liever niet in een onderhandeling terechtkomen met ambtenaren.
De jaarlijkse aftrap van het kabinet na de zomer, informeel op het Catshuis of elders, biedt ook stof. Deze teamdag is een uitvinding van voormalig premier Mark Rutte om vooruit te kijken naar het komende jaar. Wat gaan we doen, en wat is onze boodschap op Prinsjesdag en daarna?
De penvoerder luistert dan met rode oortjes, om er een centrale gedachte uit te filteren en woorden en begrippen te vangen om die later in zijn tekst te verwerken.
Het streven is zoveel mogelijk draagvlak in het kabinet te krijgen. Voor de eerste versie wordt eindeloos informatie gecheckt. Dan zijn de premier en vicepremiers weer aan zet en daarna de hele ministerraad. Voor de penvoerder een spannend moment. Die is er immers al maanden mee bezig. Wat als de tekst compleet wordt afgeschoten? Dit jaar gebeurde dat in elk geval niet.
4. Hoeveel invloed heeft de Koning op de tekst?
De tekst gaat door vele handen en er wordt veel gevijld. Intussen praten ook Koning en premier over de tekst. Hoeveel invloed de Koning heeft, weet alleen de premier. Het gesprek erover blijft onder hem en de Koning. Er zit nooit iemand anders bij hun gesprekken.
Wel bekend is dat de papieren knispervrij zijn. Dat zou een wens van koning Willem-Alexander zijn.
5. Kijkt dan niemand van buitenaf naar de tekst?
Als laatste komen twee leden van het Genootschap Onze Taal op bezoek op bij Algemene Zaken. Zij kijken of de tekst taalkundig door de beugel kan. Daarna wordt de Troonrede in het Frans, Duits en Engels vertaald, zodat de ambassadeurs in Den Haag op Prinsjesdag ook kunnen meelezen.