De roep om een vuurwerkverbod zwol aan door grote incidenten met slachtoffers, maar het echte probleem, illegaal vuurwerk, blijft onveranderd. Hoogleraar Ira Helsloot stoort zich aan de besluitvorming die voorafging aan het verbod.
Een jaar geleden, bij de jaarwisseling van 2024 op 2025, werd Rotterdam geconfronteerd met de dood van de veertienjarige Jack. De oorzaak was het afsteken van een vuurpijl waarbij het gruwelijk misging. Een van de broers van Jack zei tegen RTV Rijnmond dat het ging om een shell, zwaar en illegaal vuurwerk. In bijvoorbeeld Duitsland zijn shells wel legaal, maar mogen ze alleen worden afgestoken door professionals.
Voor burgemeester van Rotterdam Carola Schouten was het genoeg. Ze riep op tot een algeheel landelijk vuurwerkverbod. Dat kwam er. Volgens Ira Helsloot (59), hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is dat besluit vooral gebaseerd op heftige incidenten. De kern van het probleem, illegaal vuurwerk, blijft bestaan.
‘De huidige argumentatie voor een vuurwerkverbod is bewust vals. Er is niemand die weet of er minder illegaal vuurwerk wordt afgestoken door een vuurwerkverbod. Het is al illegaal, en het lukt niet om te handhaven,’ zegt Helsloot. De politie kan niet meer mensen inzetten, omdat daar de capaciteit niet voor is.
Aandeel illegaal vuurwerk in schade jaarwisseling
Bij de jaarwisseling van 2023/2024 werd 48 procent van alle letselschade veroorzaakt door illegaal vuurwerk. In de jaarwisseling erop was dit aandeel nog hoger: 50,5 procent. Het is niet bekend hoeveel van het afgestoken vuurwerk illegaal is, maar het aandeel van schade door illegaal vuurwerk is zonder meer onevenredig hoog.
Verzekeraars maken geen onderscheid tussen legaal en illegaal vuurwerk. Bij de jaarwisseling van 2023/2024 was het totale bedrag aan claims met betrekking tot vuurwerkschade bij de verzekeringsmaatschappijen 12,7 miljoen euro. Bij de jaarwisseling van 2024/2025 was dit met 16 miljoen euro duidelijk hoger, maar in gemeenten met een vuurwerkverbod waren er minder schadeclaims.
‘Er is nu een vuurwerkverbod gekomen. Maar de politietop zegt, terecht, het niet te kunnen handhaven. Maar als het niet te handhaven is, waarom gebruik je dan de druk op de politie als argument voor een verbod?’ Daar komt bij dat volgend jaar ook moet worden gehandhaafd op vuurwerk dat nu nog legaal is.
‘Er is geen reden om te denken dat mensen die illegaal vuurwerk afsteken, stoppen bij een verbod. Er is ook geen reden om te denken dat de stap naar zwaar illegaal vuurwerk kleiner wordt, als er ook een verbod is op minder zwaar vuurwerk.’
De huidige argumentatie voor een vuurwerkverbod is bewust vals
Waar is het vuurwerkverbod op gebaseerd?
Heftige gebeurtenissen, zoals met de veertienjarige Jack vorig jaar, komen in het nieuws doordat ze uitzonderlijk zijn. Hoe meer aandacht voor dit soort onveilige situaties, hoe groter het gevoel van onveiligheid bij de burger, stelt Helsloot. ‘Als de overheid de aandacht vestigt op onveiligheid, voelen mensen zich ook onveilig.’ Volgens Helsloot moet naar zowel de voor- als de nadelen worden gekeken om de effectiviteit van een verbod te bepalen.
Die analyse dient er ook rekening mee te houden dat de gemiddelde Nederlander bepaalde risico’s in het leven aanvaardbaar vindt: ‘We hebben onderzoek daarnaar gedaan. De gemiddelde Nederlander begrijpt heel goed dat sommige risico’s bij het leven horen.
‘We verbieden in mijn ogen terecht amateursporten zoals voetbal niet, ondanks de maatschappelijke kosten daarvan. Die zijn ongeveer 53 miljoen per jaar. Daarbij is een weloverwogen keuze gemaakt, in tegenstelling tot het algeheel vuurwerkverbod, dat ongericht is. Wees gewoon transparant over de risico’s van regulier vuurwerk, en spreek de afstekers van illegaal vuurwerk aan.’
Lees ook: Is de cobra ‘onschuldig’ of een zwaar explosief? Criminelen weten het antwoord wel
Hoe kun je de schade van illegaal vuurwerk beperken?
Een andere manier om overlast bij de jaarwisseling te beperken, is dat de overheid in goed vertrouwen in gesprek gaat met bewoners. ‘In 2005 was het in Amsterdam-Noord traditie dat je de kerstboom in de fik stak. Dit leidde tot veel schade en overlast, dus heeft de gemeente Amsterdam met de bewoners daar afgesproken dat ze de kerstbomen naar een bepaalde plek zouden brengen. Daar konden ze de bomen aansteken en opruimen.
‘Het was een symbolisch convenant tussen de stad en de inwoners van Amsterdam-Noord. Er is geen contract getekend, maar de gemeente nam de bewoners serieus en faciliteerde een oplossing. Helaas is het convenant nu, in kader van nota bene veiligheid, verbroken’, zegt Helsloot.
Als je aandacht vestigt op onveiligheid, voelen mensen zich ook onveilig
Zware vuurwerkincidenten liggen in de lijn der verwachtingen. ‘We hebben een vuurwerkverbod dat het nu nog legale vuurwerk verbiedt, maar het illegale vuurwerk zal, desondanks, nog steeds worden afgestoken. En dat is precies het vuurwerk dat de meeste schade aanricht, ook bij hulpverleners.’
‘Voor de samenleving is dit verbod een soort experiment. We kunnen over een paar jaar conclusies trekken, dan hebben wij wetenschappers ook beter inzicht. Dan speken we elkaar nog een keer,’ belooft Helsloot.