De feiten: Van Gogh Museum dreigt met sluiting als overheid niet bijspringt
Het conflict tussen het Van Gogh Museum en de overheid nadert zijn kookpunt. De Amsterdamse kunstinstelling zegt dat als het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap volhardt in zijn weigering de subsidie te verhogen, het museum over een paar jaar de deuren moet sluiten.
Met die in The New York Times geuite onheilstijding zette Emilie Gordenker, directeur van het Van Gogh Museum, de slepende ruzie over de rijksbijdrage aan ’s lands op één na populairste museum op scherp. Het museum heeft inmiddels een rechtszaak aangespannen tegen de Staat, de zaak dient in februari volgend jaar.
Waarover ruziën het Van Gogh Museum en de overheid?
Het Van Gogh Museum eist dat de jaarlijkse subsidie voor huisvesting wordt verhoogd van 8,5 miljoen naar minimaal 11 miljoen euro. Alleen zo kan volgens het museum het grootschalige onderhoud worden gefinancierd dat nodig is om de veiligheid van de kunst en de bezoekers te waarborgen. Maar tot die verhoging is het ministerie niet bereid, waarna het museum in 2023 een beroepsprocedure in gang zette.
Het museum wijst op een belofte die de staat in 1962 deed aan ingenieur Vincent Willem van Gogh (1890-1978), zoon van Vincents broer Theo en dus een volle neef van de beroemde schilder.
‘De Ingenieur’ wilde de enorme verzameling schilderijen en tekeningen uit de nalatenschap van zijn oom publiek toegankelijk houden door de werken onder te brengen in een stichting. In ruil daarvoor tekende de overheid voor de plicht een museum voor die collectie te bouwen en te onderhouden.
Het Van Gogh Museum en een inspectierapport
Dat werd het Van Gogh Museum, geopend in 1973 en uitgegroeid tot een enorme publiekstrekker. Ruim een halve eeuw later is grootschalige renovatie nodig, zo blijkt uit een onafhankelijk inspectierapport.
Volgens directeur Gordenker zijn de renovatie- en verduurzamingskosten – plus de gemiste inkomsten door de gedeeltelijke sluiting – zo hoog dat de overheid extra moet bijspringen om haar belofte uit 1962 te kunnen nakomen
Wie zegt wat over het Van Gogh Museum?
- Directeur Emilie Gordenker: ‘Als deze situatie voortduurt, is dat gevaarlijk voor de kunst en gevaarlijk voor onze bezoekers. Dit is het laatste wat we willen, maar als het zover komt, zullen we het gebouw moeten sluiten.’
- Op de eigen website schrijft het Van Gogh Museum: ‘Het museum kan het noodzakelijke grootschalig onderhoud niet financieren, omdat de overheid al jaren onvoldoende bijdraagt aan de kosten voor huisvesting en verduurzaming.’
- Aan The New York Times liet het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap weten dat van een schending van de overeenkomst uit 1962 geen sprake is. Sterker: ‘Het Van Gogh Museum ontvangt een van de hoogste subsidies per vierkante meter van alle nationale musea.’
- Touria Meliani (GroenLinks), wethouder voor Cultuur in Amsterdam, tegen nu.nl: ‘De mogelijkheid van sluiting van het museum is ondenkbaar en zou een groot verlies betekenen voor toekomstige generaties kunstliefhebbers.’
- Een onafhankelijke visitatiecommissie ziet de noodzaak van groot onderhoud, maar mist bij het museum een duidelijke aanpak. Maar ze wijst ook op de rol van de overheid: ‘Het Rijk heeft zich gecommitteerd aan goed huisvaderschap en zal (…) zijn verantwoordelijkheid moeten nemen.’
EW's visie: Museum helpt de zaak niet met dreigende boodschap
Het is nogal wat: dreigen de tent te sluiten als de overheid niet over de brug komt met een paar miljoen euro extra per jaar. Je eerste gevoel: hoe is het überhaupt mogelijk dat een renovatie voor problemen zorgt bij een museum dat een collectie heeft waarvoor ieder ander museum een moord zou doen? Een museum waar de bezoekers in lange rijen voor de deur staan, elke dag weer?
Het Van Gogh Museum is een waar succesverhaal. In 2024 werden vrijwel alle beschikbare entreekaarten verkocht, liefst 1,8 miljoen bezoekers kwamen de fantastische collectie bewonderen. In totaal genereerde het museum vorig jaar meer dan 64 miljoen euro aan eigen inkomsten.
Sluiting van wereldberoemd museum vanwege een paar miljoen euro – serieus?
Zonder je verder in de materie te verdiepen, zou je zeggen: zo’n museum kan zich toch wel een paar moderne airco’s en wat nieuw stucwerk veroorloven? Nog los van die vraag wekt de communicatiestrategie van het museum enige verbazing.
Als je het omineuze beeld schetst van een museum waarvan de toekomst aan een zijden draadje hangt, zoals Gordenker doet in The New York Times, heeft dat alleen betekenis als sluiting ook echt waarheid zou kunnen worden.
Maar geen weldenkende ziel vermoedt dat het Van Gogh Museum – een instelling van nationaal én internationaal belang – werkelijk zal sluiten vanwege een geschil over een paar miljoen euro.
Het werkelijke probleem: Van Gogh Museum is te succesvol
Het heeft er alle schijn van dat Gordenker de vlucht naar voren kiest en via onheilsberichten in een grote Amerikaanse krant de Nederlandse overheid op de knieën wil krijgen.
Maar een museum dat jaarlijks 8,5 miljoen euro van de staat krijgt om zijn huisvesting op orde te houden (plus nog eens 2,6 miljoen euro aan andere overheidssteun) past het niet om passief-agressief de optie van sluiting op tafel te leggen. Zelfs al zit het conflict met de staat al jaren muurvast.
Het werkelijk probleem schuilt, ironisch genoeg, in het succes van het museum. Bij de bouw werd een halve eeuw geleden gerekend op tienduizenden, hooguit enkele honderdduizenden bezoekers per jaar.
Maar door de enorme stroom bewonderaars die tegenwoordig door de zalen trekt, is het gebouw behoorlijk uitgewoond.
Het kijkje achter de schermen dat NRC onlangs kreeg, verraadde verkruimelde vloeren, lekkende lichtkoepels en een onontwarbare spaghetti van kabels en leidingen.
Dat een ‘masterplan’ nodig is om de schilderijen van een van Nederlandse belangrijkste kunstenaars toegankelijk te houden, wordt dan ook door weinigen betwist. Het museum beweert dat het onmogelijk is om dergelijk onderhoud helemaal uit de huidige bedrijfsvoering te financieren.
Waarom verhoogt het Van Gogh Museum de toegangsprijs niet?
Het is aan de rechter om te bepalen hoe de oude afspraak tussen de overheid en de Vincent van Gogh Stichting precies moet worden gewogen. Zeker is dat de staat destijds toezegde de verzameling ‘volgens moderne opvattingen’ te exploiteren en Van Goghs kunstwerken in stand te houden ‘als waren die eigen goed’. Op de interpretatie van die woorden lijkt de hele rechtszaak zich toe te spitsen.
Maar is extra subsidie het enige alternatief? De afspraak uit 1962 waaraan het museum refereert om de overheid op haar plicht te wijzen, zorgde er destijds toch ook maar mooi voor dat het Van Gogh Museum op zo ongeveer de prominentste plek van het land werd neergezet.
Het profiteert daardoor flink mee van de 25 miljoen toeristische overnachtingen per jaar in de hoofdstad – mede daarom is het altijd druk aan het Museumplein. Een voor de hand liggende, weliswaar niet zo populaire, maar misschien toch vruchtbare oplossing is het tijdelijk verhogen van de toegangsprijs (nu 24 euro). Daarmee kunnen alvast de renovatie en de misgelopen inkomsten worden bekostigd die vanaf 2028 voelbaar zullen worden.
Verdere verdieping: Van Gogh Museum vraagt 30 miljoen steun voor groot onderhoud en verduurzaming
Het Van Gogh Museum is, na het verderop gelegen Rijksmuseum, het best bezochte museum van het land. De totale baten van het museum bedroegen in 2024 ruim 75 miljoen euro; het nettoresultaat was 2,9 miljoen euro.
Het Masterplan 2028 – zoals het Van Gogh Museum het groot onderhoud en de verduurzaming heeft gedoopt – kost in totaal 104 miljoen euro en zal drie jaar duren. Gedurende de werkzaamheden wordt telkens een deel van het museum afgesloten voor publiek, waarbij de werken tijdelijk naar elders in het gebouw verhuizen.
Niettemin verwacht het museum zo’n 50 miljoen euro aan inkomsten mis te lopen. Daarvoor heeft het de afgelopen jaren al een forse reserve aangelegd. Maar het resterende bedrag, zo’n 30 miljoen euro, moet volgens het museum toch echt komen van de overheid.