De Kasaï, een belangrijke zijrivier van de Congo-rivier, heeft mogelijk een andere bron dan tot nu toe werd aangenomen. Dat ontdekte de Zuid-Afrikaanse milieubeschermer en Perpetual Planet Initiative-partner Steve Boyes. Zijn team brengt weinig bekende Afrikaanse rivieren wetenschappelijk in kaart.
Vooral in Afrika is water een essentiële behoefte. De Great Spine of Africa-expedities verrichten er baanbrekend werk – spine is Engels voor ruggengraat. Ze worden geleid door Steve Boyes, Rolex Perpetual Initiative-partner en National Geographic Explorer. Met zijn team verkent hij de grote Afrikaanse stromen: de Zambezi, Congo, Niger en Nijl. Het doel van de expedities is de waterbevoorrading op het Afrikaanse continent beter te begrijpen en beschermen. Boyes ontdekte dat veel van de grote Afrikaanse rivieren ontspringen in reusachtige maar tot dusver onbekende, natuurlijke ‘watertorens’, waarvan er wereldwijd maar 78 zijn. Het zijn primaire zoetwaterbronnen die ontstaan uit gletsjers en sneeuw.
De moerassen in het Angolese hooggebergte zijn reusachtige sponzen
Eén van die ‘watertorens’ bevindt zich in het Angolese hooggebergte: hij levert water voor ongeveer 500 miljoen mensen. De moerassige gebieden functioneren als een reusachtige spons. Ze houden koolstof- en watervolumes vast die 25 keer hun drooggewicht vertegenwoordigen. Vandaar dat ze doorlopend water aan de rivieren kunnen geven, zelfs in het droge seizoen. De moerasgebieden slaan zoetwater op, leveren het stroomafwaarts af, en ondersteunen daar het leven.
Deze natuurlijk ‘watertorens’ zijn essentieel voor de Afrikaanse rivierbekkens, waarvan twee derde van de bevolking van het continent afhangt.
De ontdekking van de échte bron van de Kasaï
De laatste expeditie van Steve Boyes en zijn team van twaalf leden was een odyssee van 627 kilometer op de Kasaï (in totaal 2.153 kilometer lang), een belangrijke zijrivier van de Congostroom waarvan ongeveer 75 miljoen mensen afhankelijk zijn voor voedsel, water en transport.
Tijdens hun tocht van vijf weken ontdekten ze dat de Kasaï mogelijk een andere bron heeft dan tot dusver werd aangenomen. In het Angolese hooggebergte stootte de expeditie al vroeg op de Munhango, een smalle rivier die ontspringt uit een kleine vijver maar twee keer zoveel water afgeeft als de bron die momenteel als oorsprong van de Kasaï wordt aangeduid. De Munhango mondt uit in de Kasaï. Deze (nieuwe en échte) bron van de Kasaï ligt slechts 20 kilometer verwijderd van de bron van de Zambezi, een andere machtige rivier in zuidelijk Afrika.
De Great Spine of Africa-expeditie registreert alles nauwkeurig
Steve Boyes en zijn team documenteren alles wat ze tegenkomen. Ze maken gebruik van luchtfotografie, maken om de 30 seconden een 360°-opname, meten de stroming en de kwaliteit van het water, nemen DNA-stalen van de omgeving, verzamelen getuigenissen van lokale mensen. Met dat materiaal stellen ze een ecologische en hydrologische gegevensbank van de rivier samen.
“We registreren alles wat we zien: planten, dieren, mensen, nederzettingen”, zegt Boyes. “Dit is de meest gedetailleerde gegevensbank die ooit van dit gebied werd gemaakt. Over 50 jaar zullen wetenschappers deze data nog altijd gebruiken voor vergelijkende studies.”
Van tergend traag tot stroomversnellingen
Een wandeling in het park zijn de Great Spine of Africa-expedities niet. Het advies van de lokale bevolking is dan ook meer dan welkom want, zegt Boyes, “we hebben twee prioriteiten: ten eerste onze veiligheid, ten tweede de wetenschap.” Het behoud van de culturen, tradities en talen van de lokale gemeenschap en het opbouwen van banden met hen, maakt trouwens deel uit van het streven naar bescherming van de biodiversiteit van de onderzochte gebieden.
Maar makkelijk was het dus niet. Eerst moesten Steve Boyes en zijn team door een met landmijnen bezaaid terrein – een erfenis van de burgeroorlog in Angola. Voor het eerste deel van hun tocht moesten ze een gepantserde truck inzetten. “Het was bijna een opluchting toen we de rivier op konden”, vertelt Boyes. “Al reis je ook daar in het onbekende. Niemand heeft ooit op deze rivieren gevaren of weet wat erin zit.”
Aanvankelijk vorderden ze tergend traag. De rivier was smal en werd door dichte vegetatie geblokkeerd. De eerste twaalf dagen legden ze amper 42 kilometer af. Daarna werd de rivier wijder en dieper, en werd de verveling verdreven door nieuwe gevaren: krokodillen, nijlpaarden, wespen en, in de woorden van Boyes, “angstaanjagende stroomversnellingen”.
Dieren die geen mens hebben gezien
Maar de inspanningen om zo’n verafgelegen en ongastvrije rivier te exploreren, leverden ook beloningen op. Steve Boyes en zijn team kregen een intiem inkijkje in de lokale wildlife: ze ontdekten 154 soorten die nog nooit in de Angolese hoogvlakten werden waargenomen. “Die nijlpaarden, apen en vogels hadden nog nooit mensen gezien. Ze hadden nog niet geleerd om bang voor ons te zijn. Het was een buitengewone expeditie, niet te vergelijken met mijn ervaringen op andere Afrikaanse rivieren.”
Het Angolese hooggebergte slaat koolstof op
De moerasgebieden in het Angolese hooggebergte zijn niet alleen belangrijk als ‘watertoren’. Ze slaan ook al duizenden jaren lang de gigantische voorraden koolstof op die erin wegzakken. Volgens Steve Boyes hebben deze gebieden zo’n rijke biodiversiteit en slaan ze zo efficiënt koolstof op dat de bescherming ervan van globaal belang is. De sleutel ligt in het begrijpen van de bronnen van de grote stromen. “Ons werk is belangrijk omdat we er de overheden mee helpen om beredeneerde, op informatie gebaseerde beslissingen te nemen op het vlak van waterverbruik, stedelijke ontwikkeling en infrastructuurprojecten.”
Het Perpetual Planet Initiative denkt groot
Dát maakt zijn partnership met Rolex zo lonend, vindt Steve Boyes: het brengt de boodschap tot bij de belangrijke bestuurders en beleidsmakers. Hij beweert dat de onwrikbare steun van Rolex zijn ontdekkingen mogelijk maakte. “Een organisatie waarmee je over die grote ideeën kan spreken, is werkelijk inspirerend. Ze moedigen je aan om nog groter te denken dan je oorspronkelijke idee. De steun van Rolex heeft mijn leven veranderd.”
Voorzichtig optimistisch over de toekomst van Afrika
Het laatste decennium onderzocht Steve Boyes 12.000 kilometer van de grote Afrikaanse wildrivieren. Zijn reizen stemmen hem voorzichtig optimistisch over de toekomst van het continent. “De wereld gaat ervan uit dat Afrika het meest onder de klimaatverandering zal lijden. Maar bij het uitwerken van die doemscenario’s wisten we niet dat Afrika over deze ‘watertorens’ beschikt en dus ook over een ingebouwde veerkracht. Die kunnen we beschermen, maar we moeten het wel nu doen.”
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties.
