De overheid is maandag officieel aangeklaagd door particuliere actiegroep Milieudefensie. Volgens de actiegroep gaan er ieder jaar duizenden mensen zo’n dertien maanden eerder dood aan luchtvervuiling.
Milieudefensie hoopt maatregelen voor een schonere lucht sneller af te dwingen door een rechtszaak aan te spannen tegen de staat.
Binnen een halfjaar moet de luchtkwaliteit voldoen aan Europese normen, vindt de actiegroep. Die wordt nu op tientallen plaatsen overschreden. Ook zouden investeringen in asfalt en het invoeren van een snelheidslimiet van 130 kilometer bijdragen aan luchtvervuiling. Milieudefensie spreekt van ‘een schending van het grondrecht op gezondheid’ omdat het volgens de organisatie al decennia lang bekend is luchtvervuiling ten koste gaat van de gemiddelde leeftijd van Nederlanders.
Overheid als verdachte: wat zegt de wet?
Het blijft discutabel of de overheid strafrechtelijk vervolgd zou mogen of moeten worden. In 2015 lag een wetsvoorstel op tafel dat de overheid haar strafrechtelijke immuniteit volledig zou doen verliezen. De wet is door de Eerste Kamer tegengehouden, door het verschil van één stem: tegenstanders van de wet vinden dat de democratie hiermee in het geding zou komen.
De politiek moet oordelen over fouten van de overheid, niet de strafrechter. Omdat rechters niet worden gekozen, maar benoemd, zegt Gerry van der List in Elsevier. Ook hoogleraar staats- en bestuursrecht Douwe Jan Elzinga is geen voorstander: in de Volkskrant noemt hij het gevaar dat de wet veel rechtszaken gaat uitlokken doordat advocatenkantoren grootschalig claims gaan indienen en daardoor geen vergunningen meer afgegeven durfden te worden.
Zorgplicht van de staat
Naar aanleiding van de reeks Pikmeer-arresten in 1998, heeft de Hoge Raad besloten dat het mogelijk moet zijn om de overheid te vervolgen als zij een strafbaar feit heeft gepleegd dat een commerciële partij ook had kunnen doen. Dit is de wet die vooralsnog van kracht blijft, naast artikel 6:162 BW, die de zorgplicht van de Staat regelt.
In de dagvaarding van de Milieudefensie gaat het over het recht op leven, gezondheid, een gezond leefmilieu en privacy. Ook worden Europese richtlijnen voor luchtkwaliteit aangehaald, deze zouden in Nederland overschreden worden en de Staat zal hierop aangesproken worden.
Wat wil Milieudefensie nou precies?
Milieudefensie vraagt om een principiële uitspraak van de rechter dat Nederland de mensenrechten onvoldoende respecteert door de slechte luchtkwaliteit niet aan te pakken. Via de rechter hoopt de organisatie de Nederlandse overheid binnen een half jaar een eind te laten maken aan de ‘overtredingen’.